Nằm ở độ cao gần 1.400 m trên dãy Hoàng Liên Sơn, địa danh Suối Giàng (xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai) được thiên nhiên ban tặng khí hậu mát mẻ quanh năm, mây phủ bồng bềnh như chốn bồng lai. Giữa biển mây ấy, hơn 500 ha chè Shan Tuyết, trong đó có hơn 300 ha cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, vươn mình sừng sững, trở thành biểu tượng của vùng đất này. Không chỉ là thức uống, chè Tuyết Suối Giàng còn là di sản văn hóa, kết tinh từ bàn tay khéo léo của người thợ cùng tinh hoa đất trời Tây Bắc.
Thu hái chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng.
Từ búp chè trong sương sớm
Một ngày làm trà ở Suối Giàng bắt đầu từ tờ mờ sáng. Khi sương đêm còn đọng trên lá, khi ánh mặt trời chưa kịp xua đi hơi lạnh núi rừng, đó chính là thời điểm lý tưởng để hái chè. Người Mông, người Dao, người Thái phải leo lên những cây chè cao hàng chục mét, thân phủ đầy rêu phong, cẩn thận hái từng búp “một tôm hai lá” tức là một búp non cùng hai lá kề bên.
Công việc tưởng chừng đơn giản ấy lại chứa đựng cả một nghệ thuật. Mỗi cử động đều phải nhẹ nhàng, khéo léo để giữ nguyên lớp “tuyết” trắng mịn phủ ngoài búp chè. Chính lớp lông tơ ấy là nơi lưu giữ hương thơm và vị ngọt hậu đặc trưng, tạo nên sự khác biệt cho chè Shan Tuyết Suối Giàng.
Nghệ thuật sao chè, hồn cốt của hương vị
Nếu hái chè là bước đầu tiên của hành trình, thì sao chè chính là linh hồn quyết định chất lượng. Sau khi làm héo tự nhiên dưới bóng râm, chè được đưa vào chảo gang lớn để sao diệt men. Đây là công đoạn đòi hỏi kinh nghiệm và cảm nhận tinh tế của người thợ.
Lửa phải vừa, tay phải nhanh và đều. Nếu quá lửa, chè sẽ cháy sém, hương vị trở nên gắt. Nếu lửa non, men chưa chết, chè dễ biến đổi màu và vị. Người thợ làm trà Suối Giàng nhiều năm nay vẫn giữ thói quen dùng tay đảo chè trong chảo nóng. Những đôi bàn tay chai sần, chịu lửa, dường như đã trở thành “chiếc nhiệt kế” sống, cảm nhận chính xác từng thay đổi nhỏ của lá trà. Chính sự hòa quyện giữa kỹ năng và cảm xúc ấy đã làm nên hương khói nhẹ, phảng phất mùi cốm non và mật ong rừng trong tách trà Shan Tuyết.
Vò, sấy và đánh hương – Chạm khắc từng sợi trà
Sau khi sao, chè được chuyển sang công đoạn vò. Đây là bước để phá vỡ nhẹ cấu trúc tế bào, giúp tinh chất dễ tiết ra khi pha, đồng thời định hình sợi chè xoăn tít. Nhiều hộ gia đình ở Suối Giàng vẫn giữ truyền thống vò tay, bởi cách làm thủ công giúp kiểm soát tốt hơn hình dáng và độ ẩm.
Tiếp đến là sấy khô. Người thợ có thể sấy bằng chảo hoặc lò ở nhiệt độ thấp, đảm bảo lá trà giòn nhưng không mất đi hương thơm tự nhiên. Cuối cùng, chè được “đánh hương” sao nhanh trên lửa lớn để “khóa” lại toàn bộ tinh túy. Đây giống như nét chấm phá cuối cùng của một bức tranh, giúp tách trà khi pha lan tỏa hương thơm phức hợp: hương hoa rừng thoang thoảng, vị ngọt mật ong, thoáng chút khói bếp mộc mạc.
Một tách trà, một câu chuyện về núi rừng
Thưởng thức chè Tuyết Suối Giàng không đơn thuần là uống trà. Đó là trải nghiệm đi qua đủ các giác quan. Mắt thấy nước trà trong xanh như ngọc, đôi khi ánh lên màu vàng mật ong sau khi ủ lâu. Mũi ngửi hương thơm thoảng rồi nồng nàn, từ nhẹ nhàng của hoa rừng đến ngọt ngào của cốm mới. Miệng nếm vị chát nhẹ thoáng qua, nhanh chóng chuyển sang ngọt hậu sâu lắng, để lại dư vị thanh khiết dài lâu.
Cảm giác ấy khiến người ta ví von: uống chè Tuyết Suối Giàng như để tuyết tan trong miệng dịu dàng, mát lành và tinh khôi. Chính sự độc đáo này đã đưa loại trà cổ thụ Tây Bắc sánh ngang với những dòng trà nổi tiếng thế giới.
Trà, sợi dây nối văn hóa và sức khỏe
Với đồng bào Mông ở Suối Giàng, cây chè không chỉ mang lại sinh kế mà còn gắn với đời sống tinh thần. Họ kể cho con cháu nghe truyền thuyết về những cây trà nghìn tuổi, coi trà như chứng nhân của làng bản, là sợi dây gắn kết cộng đồng. Mỗi phiên chợ, mỗi dịp lễ hội, bát trà Shan Tuyết nghi ngút khói luôn hiện diện như một lời mời thân tình.
Không dừng ở giá trị văn hóa, chè Tuyết Suối Giàng còn mang nhiều lợi ích sức khỏe. Hàm lượng polyphenol và EGCG cao giúp chống oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa. Trà còn hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc, tốt cho tiêu hóa, đồng thời giúp tinh thần tỉnh táo mà không gây bồn chồn như cà phê. Những nghiên cứu gần đây cũng cho thấy trà Shan Tuyết có thể góp phần giảm cholesterol xấu trong máu.
Khi trà trở thành món quà của đất trời
Ngày nay, Shan Tuyết Suối Giàng đã vượt khỏi phạm vi bản làng để trở thành sản phẩm du lịch và quà biếu cao cấp. Du khách khi đến Lào Cai họ thường tìm mua những gói trà khô, coi đó như mang theo một phần hồn núi về xuôi.
Đằng sau mỗi tách trà không chỉ là vị ngon, mà còn là câu chuyện về thiên nhiên và con người. Đó là giọt mồ hôi của người thợ trèo lên cây cao, là đôi tay đảo lá trà trên chảo nóng, là sự kiên trì gìn giữ bí quyết qua nhiều thế hệ.
Nghệ thuật làm trà Suối Giàng chính là sự giao thoa giữa thiên nhiên hùng vĩ và bàn tay con người. Nếu mây núi, sương đêm, đất đá tạo nên chất liệu, thì chính bàn tay của người thợ đã chạm khắc nên hồn cốt, đưa chè Shan Tuyết Suối Giàng thành viên ngọc quý của Tây Bắc. Mỗi tách trà, vì thế, không chỉ là thức uống, mà là một hành trình cảm xúc, nơi con người tìm thấy sự an yên, nơi núi rừng được lưu giữ trong từng ngụm nhỏ.