Trong một thế giới ngày càng chú trọng đến sức khỏe và sự bền vững, matcha loại trà xanh dạng bột đến từ Nhật Bản đã vượt ra khỏi khuôn khổ một thức uống truyền thống, trở thành biểu tượng toàn cầu của lối sống lành mạnh. Chỉ trong vài năm, từ một nghi thức thiền trà Nhật Bản trang nghiêm, matcha đã hóa thân thành “ngôi sao mạng xã hội”, phủ sóng mạnh mẽ trên TikTok, Instagram và các quầy bar hiện đại tại New York, London hay TP.HCM. Nhưng khi cả thế giới đang say mê với sắc xanh thanh khiết ấy, Nhật Bản cái nôi của matcha lại đang loay hoay đối mặt với một nghịch lý: cầu tăng vọt, cung lao đao.
Matcha đang khuấy đảo thế giới với sức hút vượt ngoài một xu hướng ẩm thực thông thường.
Matcha – Từ thiền trà sang cơn sốt toàn cầu
Được chế biến từ tencha, lá trà xanh bóng được che nắng trước khi thu hoạch matcha mang đến hương vị đậm đà, hậu ngọt dài và hàm lượng cao các chất chống oxy hóa như catechin, đặc biệt là EGCG. Nhưng điều làm nên sức hút toàn cầu cho matcha lại không chỉ nằm ở hương vị hay giá trị sức khỏe, mà còn ở khả năng biến hóa: từ latte, smoothie, bánh mochi đến mặt nạ dưỡng da. Theo báo cáo của Forbes, thị trường matcha toàn cầu được định giá khoảng 3 tỷ USD năm 2023 và dự kiến sẽ đạt mốc 5 tỷ USD vào năm 2028 một tốc độ tăng trưởng ấn tượng trên 10% mỗi năm.
Đồ uống matcha đầy màu sắc trên Instagram.
Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự trỗi dậy của “trào lưu chăm sóc bản thân” (self-care) tại phương Tây, nơi giới trẻ – đặc biệt là Gen Z – đang chủ động tìm kiếm những lựa chọn thay thế lành mạnh cho cà phê, đường tinh luyện và thực phẩm siêu chế biến. Trong hàng loạt “siêu thực phẩm” được săn đón, matcha nổi bật như một biểu tượng của sự tỉnh táo, tập trung và thuần khiết. Sự bùng nổ này được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ mạng xã hội, nơi những đoạn clip đánh bọt matcha mượt mà hay chén trà sáng sủa cạnh cửa sổ đã chạm đến hàng triệu lượt xem mỗi ngày.
Nhu cầu bùng nổ – Nhật Bản không kịp trở tay
Tuy nhiên, sau ánh hào quang của thành công là một thực tế đáng lo: nguồn cung matcha đang chạm ngưỡng giới hạn. Năm 2024, Nhật Bản đón 36,9 triệu du khách quốc tế phá kỷ lục mọi thời đại. Du lịch tăng trưởng kéo theo nhu cầu nội địa tăng vọt, trong khi xuất khẩu lại đang leo thang chưa từng thấy. Các nhà sản xuất lớn như Ippodo hay Marukyu Koyamaen vốn nổi tiếng với những loại matcha thượng hạng buộc phải thông báo tạm dừng hoặc giới hạn bán ra vì “lượng đơn hàng vượt xa năng lực sản xuất.”
Trên website chính thức, Marukyu Koyamaen chia sẻ: “Chúng tôi rất tiếc phải thông báo rằng từ nay trở đi, tất cả các sản phẩm Matcha bất kể kích thước và loại bao bì sẽ bị hạn chế về số lượng.” Một động thái chưa từng có trong ngành trà truyền thống Nhật Bản.
Theo Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu, matcha hiện chỉ chiếm khoảng 6% tổng sản lượng trà xanh của Nhật. Dù sản lượng tencha nguyên liệu duy nhất làm matcha đã tăng 2,5 lần so với năm 2014, mức tăng này vẫn không theo kịp tốc độ tăng trưởng của thị trường. Đặc biệt, matcha thượng hạng chỉ được thu hoạch một lần mỗi năm vào mùa xuân, và phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện khí hậu.
Khi khí hậu trở thành rủi ro chiến lược
Năm 2025, vùng Kyoto nơi được xem là “thánh địa matcha” đã trải qua một mùa xuân nóng và khô bất thường. Zach Mangan, sáng lập công ty Kettl Tea tại Brooklyn, gọi đây là “vụ thu hoạch chất lượng cao nhưng năng suất thấp”. Điều này có nghĩa: lá tencha đạt chất lượng tốt, nhưng sản lượng lại giảm đáng kể, khiến nguồn cung sụt giảm và giá cả leo thang.
Theo số liệu từ Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu, đến cuối tháng 4.2025, giá trung bình của tencha đã đạt 8.235 yên/kg – tăng 70% so với cùng kỳ năm ngoái. Mức giá này chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khi các nhà sản xuất đều dự báo tình trạng khan hiếm sẽ kéo dài.
Thực tế, cây trà là loại cây trồng nhạy cảm với môi trường. Quá trình che nắng kéo dài 3–4 tuần trước khi thu hoạch không chỉ đòi hỏi công lao động cao mà còn dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ, độ ẩm, và lượng mưa. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, tính bền vững của mô hình trồng matcha truyền thống đang trở thành dấu hỏi lớn.
Thách Thức Của Những Người Nông Dân Truyền Thống
Phần lớn trà matcha Nhật Bản vẫn đến từ những nông trại gia đình quy mô nhỏ. Họ không dễ dàng mở rộng diện tích trồng hoặc áp dụng canh tác công nghiệp như ở một số quốc gia khác. Bên cạnh đó, quy trình sản xuất matcha cao cấp từ hái thủ công, hấp, sấy, tách gân lá, đến nghiền bằng cối đá granite gần như không thể rút ngắn hay tự động hóa mà không ảnh hưởng đến chất lượng.
Trong bối cảnh nhu cầu tăng cao, nhiều nông dân bị giằng xé giữa việc giữ gìn truyền thống hay gia tăng sản lượng để đáp ứng thị trường. Một số chọn cách liên kết với các công ty xuất khẩu lớn hoặc hợp tác xã để chia sẻ rủi ro, nhưng không ít người vẫn lo ngại “matcha công nghiệp” sẽ làm mất đi bản sắc vốn có.
Giải Pháp Nào Cho Tương Lai?
Trước tình trạng thiếu hụt, một số chuyên gia đề xuất nên hướng đến việc đa dạng hóa vùng trồng matcha tại các địa phương ngoài Kyoto như Kagoshima, Shizuoka hay Aichi. Những nơi này có khí hậu ổn định hơn và tiềm năng mở rộng diện tích trồng. Ngoài ra, việc phát triển giống cây chống chịu thời tiết và tăng cường nghiên cứu nông học cũng là chìa khóa giúp ngành trà Nhật Bản thích nghi với biến đổi khí hậu.
Về phía người tiêu dùng, đặc biệt là thị trường nước ngoài, cần hiểu rằng matcha thật sự loại matcha ceremonial grade không thể sản xuất hàng loạt. Việc lựa chọn sản phẩm từ những thương hiệu uy tín, hiểu rõ nguồn gốc và quy trình sản xuất là cách thiết thực để bảo vệ giá trị nguyên bản của matcha, đồng thời không tạo áp lực quá lớn lên những người trồng trà
Matcha – Không chỉ là một cơn sốt
Matcha không đơn thuần là một món đồ uống. Nó là kết tinh của đất đai, khí hậu, lao động tỉ mỉ và tinh thần văn hóa Nhật Bản. Cơn sốt toàn cầu dành cho matcha là điều đáng mừng, nhưng cũng là hồi chuông cảnh báo: khi một sản phẩm thủ công truyền thống trở thành xu hướng toàn cầu, liệu chúng ta có đang tiêu thụ nó nhanh hơn khả năng trái đất và con người có thể tạo ra?
Câu trả lời không nằm ở việc “sản xuất nhiều hơn”, mà nằm ở cách chúng ta trân trọng hơn từng gram matcha mịn màng được tạo nên từ bao nhiêu công sức và thời gian. Trước cơn bão matcha, Nhật Bản cần một chiến lược dài hạn, còn thế giới thì cần một thái độ thưởng thức có trách nhiệm.