Mỗi dịp Tết đến, khi không khí mùa xuân lan tỏa khắp mọi nẻo đường, một trong những nghi thức truyền thống quan trọng trong việc chuẩn bị đón năm mới là lễ cúng ông Công, ông Táo. Đây là phong tục đã tồn tại từ lâu đời trong đời sống của người Việt, mang đậm sắc thái tâm linh và ý nghĩa sâu sắc. Cúng ông Công, ông Táo không chỉ là một nghi lễ mà còn là dịp để các gia đình gửi gắm những ước vọng về một năm mới an lành, thịnh vượng.
Táo quân là vị thần cai quản, giám sát mọi hoạt động trong gia đình và bảo vệ gia chủ khỏi những điều xui rủi. Ảnh minh họa
Theo những câu chuyện dân gian xưa kể lại, Táo quân là vị thần cai quản, giám sát mọi hoạt động trong gia đình và đồng thời còn giúp ngăn ma quỷ xâm phạm vào nhà, giữ cho gia thất được bình yên. Do đó, phong tục cúng ông Công, ông Táo mang ý nghĩa thể hiện sự tôn kính đến vị "thần Bếp" cai quản việc bếp núc trong gia đình và cầu mong sự yên bình, sung túc đủ đầy trong năm mới.
Vào ngày 23 tháng Chạp, các gia đình Việt Nam chuẩn bị mâm cúng đầy đủ, trong đó không thể thiếu cá chép, hương hoa, trái cây và các món ăn đặc trưng như gà luộc, canh măng. Mâm cúng này được dâng lên các Táo để tiễn họ về trời báo cáo với Ngọc Hoàng những sự kiện quan trọng trong năm qua, đồng thời cầu mong một năm mới thuận lợi, tài lộc dồi dào.
Mâm cỗ là nghi thức thiêng liêng thể hiện sự biết ơn tới vị Thần Bếp. Ảnh minh họa
Hình ảnh cá chép, với truyền thuyết "vượt qua cánh cửa vũ môn biến thành rồng", đã trở thành một phần không thể thiếu trong lễ cúng ông Công, ông Táo. Theo phong tục, các gia đình thường mua cá chép về để thả xuống sông, ao hồ. Đây là nghi thức không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện lòng yêu thương thiên nhiên, bảo vệ môi trường. Thả cá cũng là hành động phóng sinh, trao trả sự sống cho những sinh vật nhỏ bé, đồng thời phản ánh quan niệm "sống thuận theo tự nhiên" của người Việt.
Hình ảnh các thế hệ trong gia đình, từ ông bà đến cha mẹ, con cái cùng nhau thả cá chép vào những buổi chiều mùa đông, tạo nên một không khí ấm áp và đậm đà tình cảm gia đình. Đây cũng là cơ hội để người lớn truyền đạt cho thế hệ sau những giá trị văn hóa, giúp các em hiểu và gìn giữ những truyền thống lâu đời. Bằng những hành động đơn giản như vậy, mọi người đều cảm nhận được sự gắn kết, sự hòa hợp của các thế hệ trong việc giữ gìn phong tục, nét đẹp văn hóa của dân tộc.
Mâm lễ cúng ông Công, ông Táo, bên cạnh cá chép, còn bao gồm các lễ vật như bộ mã ông Công và ba bộ mã ông Táo. Mỗi gia đình có thể chuẩn bị lễ vật phù hợp với điều kiện của mình, nhưng tất cả đều thể hiện tấm lòng thành kính, biết ơn đối với các vị thần đã bảo vệ, chăm lo cho cuộc sống gia đình suốt một năm qua. Những món ăn trong mâm cúng như gà luộc, canh măng, chả giò không chỉ là phần không thể thiếu trong bữa cơm Tết mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa ẩm thực của người Việt.
Lễ cúng ông Công, ông Táo là một dịp đặc biệt, không chỉ để tri ân các vị thần mà còn là lúc để mỗi gia đình nhìn lại một năm đã qua và chuẩn bị tinh thần đón chào năm mới. Mỗi cá chép được thả ra sông, mỗi mâm cúng dâng lên bàn thờ đều chứa đựng những mong muốn về sự bình an, sức khỏe và thịnh vượng cho gia đình trong năm tới. Đây là một phần không thể thiếu trong không khí Tết Nguyên Đán, giúp mọi người cảm nhận rõ hơn sự đoàn viên, yêu thương và những giá trị đạo đức mà các thế hệ đi trước đã để lại.
Qua đó, phong tục cúng ông Công, ông Táo đã khắc họa rõ nét đời sống tâm linh phong phú và sâu sắc của người Việt, thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần bảo vệ gia đình và nhắc nhở mỗi người nhớ về cội nguồn. Với những giá trị nhân văn cao cả, phong tục này đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết, góp phần duy trì những giá trị tốt đẹp của dân tộc. Cúng ông Công, ông Táo là một nghi thức không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là biểu tượng của sự kết nối giữa các thế hệ, giữa quá khứ và hiện tại, và giữa con người với thiên nhiên.