Phòng trừ sâu bệnh hại chè khi trời nóng

Mùa hè, với đặc trưng khí hậu nóng ẩm, luôn là thời điểm bùng phát mạnh mẽ của các loài sâu bệnh trên cây chè. Nhiệt độ cao, độ ẩm thay đổi thất thường, cộng thêm những cơn mưa rào bất chợt đã tạo điều kiện lý tưởng cho nhiều đối tượng gây hại như rầy xanh, bọ xít muỗi, nhện đỏ, sâu đo, bệnh phồng lá hay đốm nâu phát triển nhanh chóng. Nếu không kiểm soát kịp thời, chỉ sau vài tuần, năng suất và chất lượng búp chè sẽ giảm sút đáng kể. Chính vì vậy, phòng trừ sâu bệnh trong mùa nóng không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là yếu tố quyết định tới hiệu quả sản xuất và thương hiệu chè.

Hiểu đúng về áp lực sâu bệnh mùa nóng

Trong điều kiện nắng nóng, vòng đời của nhiều loài sâu hại rút ngắn, tốc độ sinh sản tăng gấp nhiều lần so với mùa mát. Rầy xanh có thể hoàn thành vòng đời chỉ trong hơn một tuần, trong khi nhện đỏ sinh sản liên tục, tạo ra quần thể dày đặc trên lá chè. Nhiệt độ và ẩm độ cao cũng thúc đẩy các bệnh do nấm, vi khuẩn gây ra như bệnh phồng lá, thối búp, đốm nâu… phát triển mạnh, lan nhanh trên diện rộng. Mối nguy hại không chỉ đến từ từng loài riêng lẻ, mà còn ở chỗ nhiều đối tượng gây hại xuất hiện cùng lúc, gây áp lực kép lên cây chè, làm suy yếu sức đề kháng và giảm chất lượng búp.

Áp dụng quy trình phòng trừ tổng hợp (IPM)

Giải pháp bền vững nhất hiện nay là quy trình phòng trừ dịch hại tổng hợp (IPM – Integrated Pest Management). Đây là phương pháp kết hợp nhiều biện pháp canh tác, sinh học, thủ công và hóa học dựa trên nguyên tắc sinh thái học, nhằm giữ mật độ sâu bệnh ở mức dưới ngưỡng gây hại kinh tế, bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái cây chè ổn định.

Biện pháp canh tác – Nền tảng của phòng bệnh

Trước hết, phải đảm bảo nương chè khỏe mạnh ngay từ khâu trồng mới. Đất trồng cần tơi xốp, thoát nước tốt, không nhiễm kim loại nặng, nguồn nước tưới sạch. Cây giống phải đạt tiêu chuẩn, khỏe, sạch sâu bệnh. Sau khi trồng, nên tủ gốc bằng rơm rạ hoặc cỏ khô để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại.

Việc xới xáo mặt đất định kỳ 2 lần/năm không chỉ giúp diệt cỏ mà còn tiêu diệt một phần sâu non, nhộng nằm trong lớp đất mặt. Trồng xen cây phân xanh hoặc cây họ đậu giúp cải tạo đất, tăng độ phì, đồng thời tạo môi trường cho thiên địch cư trú. Cây che bóng trồng hợp lý giúp giảm nhiệt độ bề mặt lá, hạn chế áp lực sâu hại khi trời nắng gắt.

Bón phân cân đối, tưới nước hợp lý và đốn chè đúng kỹ thuật là những yếu tố quan trọng giúp cây khỏe, tăng khả năng chống chịu. Cây chè khỏe sẽ ít bị sâu bệnh tấn công hơn, đồng thời phục hồi nhanh sau khi bị hại.

Biện pháp sinh học – Giữ cân bằng hệ sinh thái

Hệ sinh thái chè tự nhiên có nhiều loài thiên địch như bọ rùa, nhện bắt mồi, ong ký sinh… Chúng đóng vai trò là “người gác cổng” kiểm soát mật độ sâu hại. Vì vậy, bảo vệ và phát triển quần thể thiên địch là nhiệm vụ quan trọng. Người trồng chè nên duy trì các bờ hoa, trồng xen cây có mật hoa để thu hút thiên địch, hạn chế sử dụng thuốc hóa học phổ rộng và độc tính cao.

Ngoài ra, có thể sử dụng các chế phẩm sinh học như nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana) để diệt rầy xanh, bọ xít muỗi, hoặc chế phẩm vi khuẩn Bt (Bacillus thuringiensis) để diệt sâu cuốn lá, sâu róm. Dầu khoáng và các sản phẩm thảo mộc cũng là lựa chọn an toàn, ít gây hại đến môi trường và sức khỏe người lao động.

Biện pháp thủ công – Chủ động và tiết kiệm

Trong giai đoạn sâu non mới nở, việc thu bắt bằng tay, cắt tỉa cành lá bị bệnh, tiêu hủy kịp thời sẽ giảm đáng kể nguồn sâu bệnh lây lan. Các bẫy đèn, bẫy dính màu vàng giúp theo dõi và diệt một phần côn trùng trưởng thành như bọ cánh tơ, bọ trĩ, rầy xanh. Đây là biện pháp ít tốn kém, dễ áp dụng, đặc biệt phù hợp với những nương chè nhỏ.

Biện pháp hóa học – Sử dụng đúng cách và hạn chế tối đa

Trong IPM, thuốc hóa học chỉ được sử dụng khi thật cần thiết, khi mật độ sâu bệnh vượt ngưỡng gây hại kinh tế. Nguyên tắc “4 đúng” – đúng lúc, đúng thuốc, đúng liều lượng và đúng phương pháp – phải được tuân thủ nghiêm ngặt. Việc phun tràn lan không những tốn kém mà còn tiêu diệt thiên địch, tạo điều kiện cho sâu hại bùng phát trở lại mạnh hơn. Đồng thời, cần đảm bảo thời gian cách ly để sản phẩm chè an toàn, không tồn dư vượt mức cho phép.

Thăm nương thường xuyên – Chìa khóa phát hiện sớm

Quan sát định kỳ giúp người trồng phát hiện sớm dấu hiệu sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời. Việc ghi chép, theo dõi diễn biến thời tiết, tình trạng cây, mật độ sâu hại và thiên địch sẽ giúp phân tích nguyên nhân và lựa chọn giải pháp hiệu quả. Một đợt xử lý đúng thời điểm có thể ngăn chặn hoàn toàn nguy cơ bùng phát dịch hại, tiết kiệm nhiều chi phí.

Trời nóng không chỉ là thử thách mà còn là cơ hội để người trồng chè nâng cao kỹ năng quản lý dịch hại theo hướng bền vững. Khi áp dụng đồng bộ các biện pháp canh tác, sinh học, thủ công và hóa học hợp lý, bà con có thể giữ cho nương chè luôn xanh tốt, búp chè chất lượng, đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm và nâng cao giá trị thương hiệu.

Phòng trừ sâu bệnh mùa nóng không đơn thuần là “chống” lại thiên nhiên, mà là tìm cách sống hài hòa, tận dụng quy luật sinh thái để bảo vệ cây chè. Một nương chè khỏe mạnh chính là minh chứng rõ ràng nhất cho sự chủ động, khoa học và tầm nhìn dài hạn của người trồng.