Rừng chè cổ thụ Pà Cò: Di sản xanh của người H’Mông

Nằm ở độ cao trên 1.000 mét trong khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia – Pà Cò, (xã Pà Cò,tỉnh Phú Thọ mới), rừng chè Shan tuyết cổ thụ hiện ra như một bức tranh thủy mặc giữa đại ngàn Tây Bắc. Vào những ngày tháng Tám, mây trắng phủ kín triền núi, tán chè xòe rộng, lớp vỏ xù xì bạc màu, tất cả tạo nên vẻ đẹp vừa hùng vĩ vừa trầm mặc. Giữa khung cảnh đó, rừng chè không chỉ là báu vật thiên nhiên mà còn là di sản văn hóa gắn liền với đời sống tinh thần của đồng bào H’Mông.

Rừng chè giữa mây núi

Theo thống kê của UBND xã Pà Cò, hiện toàn xã có khoảng 1.400 cây chè Shan tuyết cổ thụ, cùng hơn 115 ha chè sản xuất. Các gốc chè phân bố rải rác trên triền núi, tập trung nhiều ở các xóm như Xà Lĩnh, Pà Cò 1, Chà Đáy. Nhiều cây có thân to đến mức vòng tay người lớn cũng không ôm xuể. Trải qua hàng thế kỷ, những thân gỗ xù xì ấy vẫn hiên ngang trước mưa nắng, trở thành chứng nhân sống cho lịch sử của miền đất.

Trong tâm thức người H’Mông, cây chè gắn liền với truyền thuyết loài chim Phượng Hoàng mỏ vàng từng ăn quả chè trên núi cao. Khi bay qua Pà Cò, chim làm rơi hạt xuống đất, nảy mầm thành rừng chè hôm nay. Dù chỉ là dã sử, câu chuyện phản ánh niềm tin rằng rừng chè là món quà của trời đất, mang vị trí thiêng liêng trong đời sống cộng đồng.

Người H’Mông và nghệ thuật giữ lửa

Với đồng bào H’Mông Pà Cò, chè Shan tuyết không đơn thuần là nguồn sống, mà còn là ký ức, niềm tự hào. Ông Phàng A Gàng, người dân xóm Chà Đáy, nhớ lại: “Từ khi còn nhỏ, tôi đã theo cha mẹ hái búp, sao chè. Vị chát ngọt ấy đã ngấm vào máu mình.” Những lời mộc mạc ấy cho thấy cây chè gắn bó mật thiết với từng thế hệ.

Mỗi năm, mùa thu hái kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9. Người dân phải dùng thang gỗ leo lên những cành cao để hái búp. Công việc vất vả, nhưng từng búp chè lại chứa đựng tinh túy của núi rừng: chát dịu, ngọt hậu, thoảng hương mây núi. Sau khi hái, chè được sao thủ công bằng chảo gang, qua công đoạn vò và hong khô đầy khéo léo. Toàn bộ quy trình không có công thức cứng nhắc, mà phụ thuộc vào kinh nghiệm, vào đôi bàn tay dày dạn truyền từ đời này sang đời khác. Chính điều đó giúp hương vị trà Shan tuyết Pà Cò giữ được chất mộc mạc, tinh khiết mà khó nơi nào sánh kịp.

Từ sản vật bản địa đến thương hiệu

Điều kiện khí hậu quanh năm mát mẻ, thổ nhưỡng núi cao cùng sương mù bao phủ đã tạo nên chất lượng đặc biệt cho chè Shan tuyết nơi đây. Bà Nguyễn Thị Tâm – Giám đốc Công ty TNHH Phương Huyền, đơn vị liên kết tiêu thụ sản phẩm – nhận định: “Càng ở độ cao lớn, chè càng ngon và đậm vị. Pà Cò có điều kiện lý tưởng để tạo ra sản phẩm tốt nhất.”

Nhờ sự liên kết giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, một nhà xưởng chế biến với công suất 5 tấn búp tươi/ngày đã được xây dựng tại địa phương. Năm 2019, sản phẩm Chè Shan tuyết Pà Cò được chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh, đồng thời vinh dự nhận Cúp vàng “Vì sự phát triển cộng đồng các dân tộc thiểu số Việt Nam”. Kể từ đó, thương hiệu chè nơi đây đã có mặt ở nhiều thị trường trong và ngoài nước, mở ra cơ hội nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho bà con H’Mông.

Hướng tới di sản và du lịch sinh thái

Không chỉ dừng lại ở giá trị kinh tế, Pà Cò đang từng bước gìn giữ rừng chè cổ thụ như một phần của di sản thiên nhiên. Chính quyền xã cùng cộng đồng đã khởi động hồ sơ đề nghị công nhận rừng chè Shan tuyết là “cây di sản”. Theo ông Sùng A Chênh – Bí thư Đảng ủy xã Pà Cò: “Chè Shan tuyết Pà Cò có hương vị độc đáo, không giống bất cứ loại trà nào. Nếu được công nhận, đây sẽ là cơ sở quan trọng để bảo tồn và phát huy giá trị rừng chè.”

Song song với bảo tồn, du lịch cộng đồng gắn với rừng chè cũng đang nở rộ. Du khách đến Pà Cò không chỉ được thưởng thức chén trà nóng ngay dưới tán cây trăm tuổi, mà còn có thể trải nghiệm hái chè, sao chè cùng người dân. Giữa không gian mây núi bảng lảng, mỗi ngụm trà trở thành cầu nối đưa con người đến gần hơn với văn hóa H’Mông, giản dị mà sâu lắng.

Giữ hồn núi rừng qua từng búp chè

Trong bối cảnh đời sống hiện đại nhiều biến đổi, việc bảo tồn rừng chè Shan tuyết Pà Cò mang ý nghĩa vượt xa phạm vi một sản phẩm nông nghiệp. Đó là gìn giữ hồn cốt núi rừng, là bảo vệ di sản xanh của cả cộng đồng. Người H’Mông nơi đây, bằng tình yêu và sự nhẫn nại, đã và đang thắp lửa truyền thống, trao lại cho thế hệ sau những giá trị bền vững.

Mỗi búp chè Shan tuyết không chỉ kết tinh tinh hoa đất trời, mà còn chứa đựng câu chuyện về con người và khát vọng. Trong hương vị chát ngọt nơi đầu lưỡi, người ta tìm thấy cả mây núi, cả sự kiêu hãnh và niềm tự hào của đồng bào H’Mông, những “nghệ nhân giữ lửa” cho di sản xanh của Tây Bắc.