Nằm ở độ cao hơn 1.200 mét so với mực nước biển, xã Pà Cò, tỉnh Phú Thọ quanh năm được bao phủ bởi làn mây trắng và không khí trong lành, mát mẻ. Chính khí hậu ôn hòa, độ ẩm cao cùng thổ nhưỡng đặc trưng đã tạo nên môi trường lý tưởng để giống chè Shan tuyết cổ thụ, loài cây được ví như “linh hồn của núi rừng Tây Bắc” sinh trưởng và phát triển. Hiện nay, xã Pà Cò vẫn còn lưu giữ khoảng 1.400 cây chè Shan tuyết có tuổi đời hàng trăm năm, được xem là báu vật xanh của thiên nhiên và là nguồn cảm hứng đặc biệt trong hành trình phát triển du lịch cộng đồng của người dân nơi đây.
Những gốc chè Shan tuyết cổ thụ ở Pà Cò rêu phủ, tự nhiên vươn mình giữa sương núi.
Không ai biết chính xác rừng chè cổ thụ ở Pà Cò có từ bao giờ. Trong lời kể của người Mông, loài cây này gắn liền với truyền thuyết về chim Phượng Hoàng mỏ vàng bay qua núi, vô tình làm rơi hạt chè xuống đất, từ đó mọc thành rừng. Câu chuyện dân gian ấy phản ánh niềm tự hào sâu sắc của người dân bản địa về món quà mà thiên nhiên ban tặng. Với họ, cây chè không chỉ là nguồn sinh kế mà còn là biểu tượng văn hóa, là chứng nhân cho bao đời người gắn bó cùng đất và núi.
Chè Shan tuyết cổ thụ góp phần giúp bà con người Mông ở Pà Cò nâng cao thu nhập, giảm nghèo.
Nhận thức rõ giá trị to lớn ấy, chính quyền và người dân Pà Cò đã cùng nhau lập hồ sơ đề nghị công nhận quần thể 1.400 cây chè Shan tuyết là Cây Di sản Việt Nam. Ông Sùng A Chênh, Bí thư Đảng ủy xã Pà Cò chia sẻ: “Việc được công nhận là Cây Di sản không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen quý hiếm mà còn mở ra hướng đi mới để phát triển du lịch địa phương, biến Pà Cò thành điểm đến độc đáo của vùng Tây Bắc”.
Thực tế, định hướng này đang dần phát huy hiệu quả. Những năm gần đây, Pà Cò trở thành điểm dừng chân hấp dẫn trong các tour du lịch Tây Bắc. Các chương trình “săn mây trên đỉnh Pà Cò” được kết hợp với trải nghiệm khám phá rừng chè trăm tuổi đã thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Giữa không gian bao la của đại ngàn, du khách được tận tay hái búp chè non, sao chè trên chảo gang cùng người Mông, và thưởng thức chén trà Shan tuyết nóng hổi, ngát hương núi rừng. Trải nghiệm này không chỉ mang lại cảm xúc đặc biệt mà còn khơi dậy sự trân trọng với văn hóa bản địa, nơi từng giọt trà là kết tinh của mây trời, nắng sớm và bàn tay cần mẫn của người dân vùng cao.
Mô hình du lịch nông nghiệp gắn với trải nghiệm văn hóa này được xem là hướng đi đúng đắn. Nó giúp người dân Pà Cò có thêm sinh kế, cải thiện thu nhập, đồng thời quảng bá thương hiệu chè Shan tuyết một cách tự nhiên, sống động. Những ngôi nhà gỗ truyền thống trở thành homestay ấm cúng, những con đường đất uốn lượn qua rừng chè giờ là lối mòn dẫn du khách về với bản làng, về với sự bình yên hiếm có của núi rừng.
Bên cạnh phát triển du lịch, Pà Cò cũng ghi dấu bước tiến lớn trong việc chuẩn hóa sản xuất và nâng cao giá trị sản phẩm chè. Trước kia, người dân chủ yếu hái chè và sao chế thủ công; sản phẩm làm ra chỉ bán nhỏ lẻ trong vùng. Nay, nhờ có sự đồng hành của doanh nghiệp, địa phương đã xây dựng được nhà xưởng chế biến công suất 5 tấn búp tươi/ngày, hình thành chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ ổn định. Người dân không còn lo đầu ra mà tập trung gìn giữ, chăm sóc rừng chè một cách bền vững.
Theo bà Nguyễn Thị Tâm, Giám đốc Công ty TNHH Phương Huyền, đơn vị liên kết với người dân Pà Cò “chất lượng chè Shan tuyết phụ thuộc rất nhiều vào độ cao và khí hậu. Chính khí hậu đặc biệt của Pà Cò đã tạo ra hương vị chè đậm đà, tinh khiết mà không nơi nào có được”. Nhờ chất lượng vượt trội, năm 2019, sản phẩm chè Shan tuyết Pà Cò đã được chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh, trở thành niềm tự hào của người dân vùng cao.
Không chỉ dừng ở đó, Pà Cò đang nỗ lực xây dựng thương hiệu du lịch đặc trưng xoay quanh cây chè cổ thụ. Chính quyền địa phương cùng người dân định hướng phát triển du lịch sinh thái kết hợp văn hóa bản địa: tổ chức các lễ hội trà, giới thiệu sản phẩm OCOP, mở rộng các tuyến trải nghiệm hái chè, sao chè, và các lớp học văn hóa người Mông cho du khách. Những hoạt động này vừa góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa, vừa tạo cơ hội quảng bá sản vật quê hương.
Có thể nói, rừng chè trăm tuổi đã trở thành “trái tim xanh” của Pà Cò, vừa nuôi dưỡng đời sống vật chất, vừa làm giàu đời sống tinh thần của người dân. Mỗi búp chè hái lên không chỉ chứa đựng công sức mà còn mang theo câu chuyện của một vùng đất đang chuyển mình mạnh mẽ. Giữa làn sương mờ phủ đỉnh núi, chén trà Shan tuyết nóng hổi như mang vị ngọt hậu của sự hồi sinh, minh chứng cho một Pà Cò đang vươn mình từ khó khăn, gìn giữ di sản cha ông để tạo nên con đường phát triển bền vững.
Bước chuyển mình của du lịch Pà Cò hôm nay chính là kết quả của sự giao hòa giữa thiên nhiên, con người và văn hóa. Khi du khách đến, thưởng trà, kể chuyện và ra về với nụ cười mãn nguyện, cũng là lúc hương trà cổ thụ lan tỏa xa hơn, đưa hình ảnh Pà Cò trở thành biểu tượng đẹp của du lịch xanh vùng Tây Bắc.