Ẩn mình trong lớp sương mù dày đặc của dãy núi Hoàng Liên Sơn, những cây chè Shan tuyết cổ thụ đã vươn lên mạnh mẽ, đồng hành cùng người dân tộc H'Mông qua bao thăng trầm lịch sử. Tại Sà Dề Phìn và Putaleng, chè rừng không chỉ là một thức uống, mà còn là chứng nhân của một nền văn hóa lâu đời, gắn liền với sự sống, sự cống hiến và tri ân thiên nhiên của các cộng đồng dân tộc nơi đây. Hành trình khám phá cội nguồn chè rừng là hành trình về với đất trời Tây Bắc, nơi những cây chè rừng tựa như những vị thần bảo vệ đất đai và con người qua hàng thế kỷ.
"Bãi chè xanh" chìm trong màn sương mù dày đặc của núi cao.
Sà Dề Phìn, một vùng đất nằm ở độ cao 1.700 mét so với mực nước biển, là nơi sinh trưởng của những cây chè Shan tuyết, có thể đã tồn tại từ trước khi người H'Mông đến cư trú. Tên gọi “Sà Dề Phìn” theo tiếng H'Mông có nghĩa là "bãi chè xanh", và quả thực, nơi đây được bao phủ bởi một thảm chè bạt ngàn. Những cây chè nơi này, cao từ 7 đến 10 mét, có thân to bằng vòng tay người lớn, bao phủ bởi rêu xanh mềm mại và một lớp mốc trắng loang lổ, dường như đã sống cùng những tảng đá vôi cằn cỗi, dưới lớp mây mờ suốt hàng thế kỷ. Đặc biệt, trà Shan tuyết ở đây không giống với những loại trà thông thường, mà là giống trà Shan xanh, có búp màu ngả hồng, không phủ lông tuyết như các loại trà Shan tuyết khác. Chính sự khắc nghiệt của khí hậu vùng cao đã khiến cây chè tăng trưởng chậm, ra búp chỉ hai lần mỗi năm với số lượng thấp, tạo ra những hương vị trà thơm lành và nồng đậm hơn.
Những cây chè Putaleng thiêng liêng và hùng vĩ như rừng cội.
Hương vị của trà Sà Dề Phìn là sự kết hợp của đất, trời, sương và mây. Màu nước trà vàng sáng, vị đắng dịu và hậu vị ngọt ngào khiến người thưởng thức phải thả hồn vào từng ngụm trà. Trà không dễ dàng để cảm nhận ngay từ lần thưởng thức đầu tiên; nó cần một tâm hồn tinh tế, một cái lưỡi biết cảm nhận sự thanh tao, nhẹ nhàng và đọng lại sâu trong khoang miệng. Hương vị trà rừng Sà Dề Phìn tựa như sự hòa quyện giữa thiên nhiên hoang dã và những câu chuyện cổ truyền về sự kiên cường của con người và cây cỏ.
Ở độ cao 3.096 mét so với mực nước biển, vùng chè rừng Putaleng lại mang đến một câu chuyện thần thoại riêng biệt. Đây là nơi có những cây chè cổ thụ kỳ vĩ, tồn tại hàng nghìn năm, được chăm sóc bởi suối rừng, thác dữ và khí trời. Từng búp chè ở Putaleng đều thấm đẫm tinh hoa của đất trời, với những cây chè cắm rễ sâu vào lớp đá vôi cằn cỗi, vươn cao giữa mây mù sương muối. Những cây chè này mang trong mình sức mạnh bền bỉ, vượt qua thử thách của thời gian để trở thành phần không thể thiếu trong hệ sinh thái tự nhiên của vùng đất này. Tuy nhiên, điều đặc biệt là người dân quanh đỉnh Putaleng, dù đã sống lâu năm tại đây, cũng không hề biết đến sự tồn tại của những cây chè này cho đến khi các nhà khảo sát, các nhà khoa học bắt đầu tìm ra giá trị của nó.
Cây chè của Putaleng như những vị thần vô hình, ẩn mình qua hàng thế kỷ, chỉ lộ diện khi hoa chè rơi xuống nền rừng, tựa như một lời mời gọi những bước chân tìm kiếm. Các nhà khoa học đã phát hiện rằng, cây chè tại Putaleng phát triển rất chậm, đường kính thân cây hầu như không thay đổi trong suốt mười năm qua. Điều này chứng tỏ sự bền bỉ của những cây chè này, và cũng là lý do tại sao trà từ Putaleng có hương vị đặc biệt, thanh khiết và sâu lắng, khác biệt hoàn toàn so với các vùng chè khác.
Nhìn ngắm rừng chè nghìn năm tuổi giữa những cánh rừng nguyên sinh, người ta không khỏi tự hỏi về nguồn gốc của chúng. Liệu chúng có phải là một tạo vật của đất trời hay do những loài chim, những ngọn gió đã gieo hạt, tạo nên một quần thể chè hoang dã, kỳ vĩ? Mỗi cây chè như một biểu tượng sống động của sự kỳ diệu trong tự nhiên, chứng minh cho sự bền bỉ và vĩnh cửu của thiên nhiên hoang sơ.
Với hương vị đặc trưng và sự độc đáo về lịch sử, chè rừng Sà Dề Phìn và Putaleng không chỉ là sản phẩm quý giá mà còn là di sản thiên nhiên và văn hóa vô giá. Chúng không chỉ làm phong phú thêm kho tàng ẩm thực Việt Nam mà còn là minh chứng cho sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa những cộng đồng dân tộc đã gìn giữ và phát huy giá trị của cây chè qua hàng thế kỷ. Trà Sà Dề Phìn và Putaleng mang trong mình sự kỳ bí, tinh hoa và vẻ đẹp thuần khiết của đất trời, là một phần không thể thiếu trong câu chuyện dài của những giá trị văn hóa Tây Bắc.