Giữa đại ngàn Tây Bắc, nơi mây trắng vấn vít đỉnh núi quanh năm, có một miền đất mang tên Sà Dề Phìn một bản nhỏ thuộc huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu, ẩn mình giữa trập trùng rừng già và mạch nước trong veo. Tại đây, hàng trăm cây chè cổ thụ với tuổi đời lên tới vài trăm năm vẫn âm thầm sinh trưởng, như những chứng nhân xanh mát giữa đất trời. Cây chè nơi này không chỉ là nguồn sống, mà còn là linh hồn, là báu vật, một “viên ngọc lục bảo” quý giá trong kho tàng trà Việt.
Sà Dề Phìn là nơi sản sinh ra loại trà cổ thụ độc đáo bậc nhất Việt Nam, xanh mướt như ngọc, ngọt thanh như mật.
Cây chè cổ thụ ở Sà Dề Phìn có tên khoa học là Camellia sinensis, được tìm thấy chủ yếu ở độ cao từ 1.500m đến gần 2.900m so với mực nước biển. Đây là vùng có khí hậu quanh năm mát mẻ, nhiệt độ chênh lệch lớn giữa ngày và đêm, độ ẩm cao, sương mù dày đặc – tất cả tạo nên điều kiện sinh trưởng lý tưởng cho giống chè cổ. Không giống những đồi chè thấp trồng đại trà ở miền xuôi, chè Sà Dề Phìn mọc xen kẽ trong rừng nguyên sinh, thân cây cao lớn từ 7 đến 20 mét, tán nhỏ, phân nhánh vươn lên đón nắng như vẽ nên những vòm xanh huyền ảo giữa mù sương.
Sự khác biệt lớn nhất của chè cổ thụ Sà Dề Phìn nằm ở chính khí hậu và thổ nhưỡng độc đáo. Những búp chè non, nhỏ xíu nhưng cô đọng hàm lượng dưỡng chất cao, mang theo hương vị đặc trưng mà không nơi nào có được. Trà khi chế biến xong có màu nước xanh mướt – điều hiếm thấy ở trà cổ thụ, vốn thường ngả vàng. Nhấp ngụm đầu tiên, ta sẽ bị chinh phục bởi vị ngọt thanh dịu dàng, phảng phất chất ngậy như bơ nhẹ nhàng lan tỏa khắp khoang miệng. Càng uống, vị ngọt càng đậm, hậu vị kéo dài, mượt mà mà không để lại bất kỳ dư vị gắt hay khé. Hương trà là một tuyệt tác: dịu ngọt như mía nướng, điểm xuyến chút lá dong chín – một sự phối hợp tinh tế giữa rừng núi và bản làng. Đặc biệt, vị chát của chè Sà Dề Phìn rất mềm và thanh, hoàn toàn không gây cảm giác gắt nơi cuống họng, khác hẳn sự đậm chát đặc trưng của các loại trà cổ thụ khác.
Từ bao đời nay, chè xanh hãm nước mó đã trở thành thức uống quen thuộc của bà con, phản ánh sự hòa quyện tinh tế giữa con người và thiên nhiên.
Một trong những yếu tố làm nên hương vị “không thể sao chép” của chè Sà Dề Phìn chính là mó nước Hảy Đề Xua theo tiếng địa phương có nghĩa là “khe nước rừng chè xanh”. Người Mông tại bản tin rằng, chỉ nước mó này mới thực sự “đánh thức” được linh hồn của lá chè. Không chỉ dùng để hãm trà, nước ở đây còn ngọt dịu khi luộc rau, nấu cơm hay đun nước uống. Chính sự cộng hưởng hoàn hảo giữa nước và chè đã nâng tầm trà Sà Dề Phìn lên thành danh trà được giới sành trà săn đón.
Chè cổ thụ Sà Dề Phìn không được sản xuất hàng loạt mà chủ yếu được hái và chế biến thủ công bởi những nghệ nhân bản địa những người không chỉ hiểu trà, mà còn “cảm” được từng nhịp thở của thiên nhiên. Những búp chè được chọn lọc kỹ càng, sau đó được sao, vò, sấy… bằng những kỹ thuật gia truyền, công phu và tỉ mỉ. Trà khô thu được có cánh nhỏ cong như mũi kim, mùi thơm nồng nàn mà thanh khiết, như hương của núi rừng cô đọng lại trong từng thớ trà. Mỗi lần rót trà vào chén tống, mùi hương lan nhẹ trong không gian, giống như bóng dáng một cô gái Mông mờ ảo trong làn sương sớm dịu dàng, bí ẩn và quyến rũ. Nhấp môi thưởng trà, hương và vị như quyện lấy nhau, khiến người uống như bước vào một khung cảnh nửa thực nửa mơ giữa đại ngàn.
Không chỉ là một loại trà ngon, chè Sà Dề Phìn còn là biểu tượng sống của văn hóa bản địa. Người dân nơi đây vẫn giữ thói quen đi rừng hái lá chè tươi nhai tại chỗ để giải khát. Từ bao đời nay, nước uống hằng ngày của bà con là chè xanh hãm nước mó, một nét sinh hoạt dung dị mà chứa đựng cả triết lý sống hoà mình với thiên nhiên. Chính sự gắn bó giữa con người và cây chè, giữa đất trời và hương vị, đã tạo nên giá trị văn hoá sinh thái đặc sắc cho vùng chè này. Trong bối cảnh trà Việt đang vươn mình ra thế giới, chè Sà Dề Phìn nổi lên như một đại diện tiêu biểu cho dòng trà cổ thụ nguyên bản, hoang dã nhưng vô cùng tinh tế một “viên ngọc lục bảo” giữa kho tàng hàng trăm giống trà bản địa.
Giữa những ồn ào và vội vã của thế giới hiện đại, một chén trà Sà Dề Phìn như mang người ta trở về với điều căn cốt là sự thanh tịnh, thuần khiết và sâu lắng của đất trời. Đó không chỉ là một loại đồ uống, mà là một trải nghiệm, một bản giao hưởng của hương, vị và văn hóa. Và chính điều đó đã khiến Sà Dề Phìn không chỉ là một nơi chốn, mà là một biểu tượng sống động cho tinh hoa trà Việt.