Giữa những tầng mây bồng bềnh của núi rừng Tây Bắc, cây chè Shan Tuyết cổ thụ như một biểu tượng bất tử của đất trời Việt Nam. Trên độ cao từ 1.200 đến 2.000 mét, nơi khí hậu khắc nghiệt và thiên nhiên hoang sơ, những búp trà trắng lông mịn màng mọc lên từ thân cây trăm tuổi xù xì phủ rêu phong. Trà Shan Tuyết không chỉ là một sản vật quý hiếm, mà còn là linh hồn văn hóa của núi rừng, là kho báu di truyền sinh học và đang trở thành niềm tự hào của Việt Nam trên hành trình bước ra thị trường thế giới. Trong hành trình ấy, minh bạch nguồn gốc chính là chiếc chìa khóa để mở cửa những thị trường khó tính nhất, từ châu Âu đến Nhật Bản.
100 cây chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng đã được gắn nhãn truy xuất nguồn gốc.
Di sản thiên nhiên và giá trị sinh học quý hiếm
Chè Shan Tuyết được thu hái thủ công từ những cây chè cổ mọc hoang dã tại Hà Giang, Yên Bái, Tuyên Quang, Lào Cai… Nhiều cây có tuổi đời từ 200 đến hơn 500 năm, sống sót qua bao thế hệ người. Không bị tác động bởi phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật, loại trà này được coi là chuẩn “chè sạch” đúng nghĩa vừa an toàn vừa bảo tồn nguồn gen quý hiếm.
Lớp lông tuyết phủ trên búp trà một biểu hiện sinh học đặc trưng không chỉ là lá chắn tự nhiên giúp cây thích nghi với độ cao và độ ẩm đặc biệt, mà còn là nơi tích tụ các hợp chất chống oxy hóa mạnh như polyphenol, flavonoid, EGCG. Các nghiên cứu đã chứng minh những hoạt chất này có khả năng làm chậm lão hóa, chống viêm, tăng cường miễn dịch và hỗ trợ phòng ngừa bệnh mãn tính. Chính bởi hàm lượng dưỡng chất cao, cùng vị chát nhẹ, hậu ngọt sâu và hương thơm thanh tao đặc trưng, Shan Tuyết được xem là “trà cho sức khỏe” đúng với xu hướng tiêu dùng toàn cầu hiện nay.
Nhờ các KOL bản địa như “Chú Lâm Tâm Đạo”, “Sùng Tủa”, video thu hút hàng triệu lượt xem và tương tác mạnh mẽ.
Từ “trà di sản” đến thương hiệu toàn cầu
Không dừng lại ở hương vị và giá trị sức khỏe, Shan Tuyết ngày nay còn mang theo khát vọng vươn xa của nông sản Việt. Trong vài năm gần đây, những lô trà Shan Tuyết đã được xuất khẩu sang Đức, Pháp, Nhật, Hàn Quốc… và được vinh danh tại các giải thưởng danh giá như Great Taste Awards (Anh), AVPA (Pháp). Điều đáng tự hào hơn, là chính thế hệ trẻ Việt – những người lớn lên trong thành phố lại là lực đẩy quan trọng giúp Shan Tuyết tiến ra thế giới. Họ không chỉ làm nông sản, mà biết cách kể lại câu chuyện bản địa bằng ngôn ngữ hiện đại: từ thiết kế bao bì, truyền thông số đến trải nghiệm người dùng.
Truy xuất nguồn gốc: Đổi mới để hội nhập
Trong bối cảnh thị trường toàn cầu yêu cầu ngày càng khắt khe về tính minh bạch, an toàn và bền vững, truy xuất nguồn gốc không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc. Nhận thức được điều này, nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp Việt đã tiên phong triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc thông minh cho chè Shan Tuyết.
Đơn cử như tại Suối Giàng (Yên Bái), từ tháng 10/2023, Sở Thông tin & Truyền thông đã thử nghiệm gắn mã QR lên 100 cây chè cổ thụ, phân chia theo nhóm tuổi từ 100 đến trên 500 năm. Khi quét mã QR, người tiêu dùng có thể xem được toàn bộ thông tin về tọa độ GPS, độ cao, nhiệt độ, độ ẩm, tuổi cây, điều kiện khí hậu và lịch sử canh tác, thậm chí cả tên người hái, thời gian thu hoạch và quy trình chế biến.
Điều này không chỉ giúp tạo niềm tin tuyệt đối nơi khách hàng, mà còn giảm thiểu chi phí kiểm định và rủi ro trong xuất khẩu. Điển hình là HTX Suối Giàng đã tiết kiệm được khoảng 6.000 EUR cho một lô trà xuất sang Hamburg, nhờ được miễn kiểm tra lần hai bởi hệ thống dữ liệu truy xuất đầy đủ. Đây là bước đột phá trong việc đưa trà Shan Tuyết hội nhập bền vững với tiêu chuẩn quốc tế.
Số hóa thương hiệu – Khi người trẻ tiếp sức cho trà cổ
Truy xuất nguồn gốc chỉ là một phần trong hành trình đổi mới. Nhiều hợp tác xã đã tận dụng nền tảng số và mạng xã hội để quảng bá thương hiệu trà Shan Tuyết. Tại Phình Hồ (Yên Bái), HTX đã phát triển thương hiệu TDG Shan Tuyết trên TikTok, Shopee, Facebook, với sự xuất hiện của các KOLs bản địa như “Chú Lâm Tâm Đạo”, “Sùng Tủa” mỗi video thu hút hàng triệu lượt xem và tương tác.
Không chỉ giúp tăng doanh thu, cách làm này còn đưa hình ảnh trà Shan Tuyết đến gần hơn với giới trẻ thành thị nhóm khách hàng có xu hướng tìm kiếm sản phẩm xanh, lành, có câu chuyện. Nhờ số hóa và liên kết chuỗi giá trị, nhiều doanh nghiệp như Công ty TNHH Trà Việt Shan đã xuất khẩu hàng tấn trà Shan Tuyết sang Pháp và Đức, đạt doanh thu hơn 12 tỷ đồng, và nhận được phản hồi tích cực từ các đối tác nước ngoài.
Du lịch trà – Biến gốc chè thành điểm đến
Truy xuất nguồn gốc còn mở ra cánh cửa mới: du lịch trải nghiệm trà Shan Tuyết. Những mô hình như “tea trekking” khách tham quan đồi chè, quét mã QR ngay tại cây để hiểu câu chuyện của từng gốc chè đang thu hút hàng trăm lượt khách/ngày tại Suối Giàng. Đây không chỉ là hình thức quảng bá sản phẩm, mà còn là cách để nâng cao thu nhập cho người dân vùng cao, gắn kết trà Shan Tuyết với bản sắc địa phương và sinh kế bền vững.
Trà Shan Tuyết không chỉ là đồ uống đó là tinh hoa của núi rừng, của văn hóa và thời gian. Khi được truy xuất đến tận gốc, được kể lại bằng dữ liệu và công nghệ, trà cổ thụ Việt Nam không chỉ mang đến giá trị sức khỏe mà còn truyền cảm hứng toàn cầu.
Minh bạch là chiếc cầu nối giữa di sản và hiện đại, giữa bản sắc và hội nhập. Và Shan Tuyết với sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên, con người và công nghệ đang từng bước gõ cửa thị trường thế giới bằng chính niềm tin, sự minh bạch và bản lĩnh của nông sản Việt.