Giữa vùng núi cao hùng vĩ của Tây Côn Lĩnh, nơi được mệnh danh là nóc nhà của Đông Bắc Việt Nam, thôn Xà Phìn thuộc xã Phương Tiến, Hà Giang hiện lên như một ốc đảo biệt lập. Đây là nơi thiên nhiên kỳ vĩ giao hòa cùng văn hóa bản địa đặc sắc. Ở độ cao 2.427 mét so với mực nước biển, giữa khí hậu mát lạnh quanh năm và làn mây bảng lảng trôi qua từng triền núi, một loài cây trăm năm tuổi đã bén rễ, âm thầm sinh trưởng và trở thành biểu tượng của vùng đất này. Đó chính là cây chè Shan tuyết. Không chỉ là nguồn thu nhập của người dân địa phương, cây chè ấy còn là kết tinh của thời gian, khí hậu, thổ nhưỡng và di sản văn hóa, là thứ vàng xanh quý giá giữa đại ngàn.
Cây chè Shan tuyết là món quà tinh túy mà thiên nhiên Tây Côn Lĩnh ban tặng riêng cho vùng đất Xà Phìn.
Khác biệt với mọi giống chè trên thị trường hiện nay, chè Shan tuyết ở Xà Phìn mang trong mình vẻ đẹp hoang dã và nguyên sơ. Những cây chè cổ thụ vươn cao tới vài mét, có cây đã sống hàng trăm năm. Chúng mọc xen kẽ trong rừng già, những thân cây sù sì phủ đầy rêu, tán lá xòe rộng che rợp một khoảnh đồi, lặng lẽ chứng kiến biết bao mùa núi thay da đổi thịt. Điều đặc biệt làm nên sức hút của loại chè này chính là những búp chè to, phủ lông trắng xám mịn màng như tuyết. Đó cũng là lý do cái tên Shan tuyết ra đời, như một cách gọi đầy chất thơ cho món quà mà thiên nhiên Tây Côn Lĩnh đã ưu ái ban tặng riêng cho nơi này.
Không chỉ thu hút bởi dáng vẻ cổ kính, chè Shan tuyết còn chinh phục người thưởng trà bằng hương vị độc đáo. Khi pha, nước trà có màu vàng óng như mật ong, tỏa hương thơm nhẹ nhàng, vị chát đầu lưỡi nhưng nhanh chóng chuyển sang ngọt thanh nơi cuống họng. Đó là trải nghiệm tinh tế mà ai đã nếm qua một lần đều không thể quên. Đặc biệt, nhờ quá trình canh tác hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng hóa chất hay thuốc bảo vệ thực vật, chè Shan tuyết Xà Phìn đem đến sự an toàn tuyệt đối cho người dùng. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng trong mỗi búp chè là cả một kho tàng chất chống oxy hóa. Những hợp chất này giúp tăng cường miễn dịch, làm chậm lão hóa, giảm căng thẳng và nâng cao sức khỏe tổng thể một cách tự nhiên.
Tuy nhiên, chè Shan tuyết Xà Phìn không chỉ đơn thuần là một sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao. Đối với người Dao ở đây, đó còn là một phần hồn không thể thiếu trong đời sống cộng đồng. Trưởng bản Xà Phìn, ông Đặng Văn Háu, cho biết rằng trước kia người dân chỉ hái chè để sử dụng trong gia đình. Nhưng với sự hỗ trợ của các chương trình bảo tồn và nhận thức ngày càng sâu sắc về giá trị văn hóa và kinh tế, người dân đã dần chuyển hướng. Chè Shan tuyết giờ đây đã trở thành một sản phẩm có thương hiệu, vượt ra khỏi vùng núi để đến tay người tiêu dùng khắp mọi miền đất nước.
Một điểm đặc biệt nữa nằm ở cách canh tác truyền thống của người bản địa. Cây chè không được trồng thành hàng lối cố định mà phân tán tự nhiên, xen kẽ với các loại cây rừng khác. Phương pháp này không chỉ giúp chè phát triển bền vững mà còn góp phần bảo vệ rừng, giữ gìn hệ sinh thái và hạn chế xói mòn đất. Hơn thế nữa, mô hình này còn là sự tiếp nối của tri thức địa phương, là mối liên kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên, giữa sinh kế và văn hóa.
Ngày nay, khi du lịch cộng đồng và du lịch trải nghiệm trở thành xu hướng, Xà Phìn đang dần được biết đến như một điểm đến lý tưởng. Những vườn chè cổ thụ trăm tuổi giữa mây ngàn, câu chuyện truyền đời về cây chè Shan tuyết cùng phong cảnh hùng vĩ đang thu hút ngày càng nhiều du khách. Họ đến đây không chỉ để thưởng thức một chén trà ngon mà còn để hít thở không khí tinh khôi, để lắng nghe tiếng rừng xào xạc và cảm nhận sự bình yên hiếm có nơi đại ngàn Tây Côn Lĩnh.
Chè Shan tuyết Xà Phìn chính là minh chứng sống động cho sự kết hợp hài hòa giữa gìn giữ truyền thống và phát triển hiện đại. Trong từng búp chè là cả tinh thần bền bỉ của người dân vùng cao, là hơi thở đại ngàn, là di sản văn hóa được chắt lọc qua bao đời gìn giữ. Loại vàng xanh ấy tuy không lấp lánh như kim loại quý nhưng lại tỏa sáng bằng giá trị bền vững, bằng tinh thần bản địa và khát vọng hướng tới một tương lai tươi sáng hơn.