Cội nguồn của trà đạo: Từ một nghi thức thiền định trong chùa chiền đến một biểu tượng văn hóa quốc gia
Nguồn gốc của nghệ thuật trà Nhật Bản có thể được bắt đầu từ thế kỷ XII, khi các nhà sư Phật giáo mang những lá trà đầu tiên từ Trung Hoa về nước. Ban đầu, việc uống trà được xem như một nghi thức mang đậm yếu tố thiền định, một phương tiện giúp các nhà sư có thể duy trì sự tỉnh táo trong những giờ thiền định kéo dài. Qua hàng thế kỷ, dưới sự vun đắp của các thiền sư và các bậc thầy trà đạo, "Trà đạo" (Chanoyu) đã dần dần được hình thành và trở thành một trong những biểu tượng văn hóa đặc sắc nhất của Nhật Bản, một nghệ thuật của sự thanh tịnh, lễ nghĩa và mỹ học. Mỗi một động tác trong một buổi trà đạo – từ cách rót nước, cách khuấy trà bằng chổi tre, đến tư thế ngồi và từng lời chào hỏi – đều được thực hiện một cách trang trọng, thể hiện một tinh thần tôn trọng, khiêm nhường và sự hòa hợp giữa con người, thiên nhiên và vạn vật.
Sự "dân chủ hóa" của trà: Khi nghi thức trang nghiêm bước ra khỏi trà thất để hòa mình vào đời sống
Ngày nay, mặc dù các nghi lễ trà đạo truyền thống vẫn được trân trọng và duy trì một cách trang nghiêm trong các trường dạy trà đạo hay các dịp lễ đặc biệt, phần lớn người Nhật lại đang tiếp cận với trà theo một cách giản tiện và mang tính cá nhân hơn. Thay vì phải tham gia vào những buổi trà thất (phòng trà) với những quy tắc nghiêm ngặt, thế hệ người trẻ Nhật Bản đang thưởng thức trà ở khắp mọi nơi: trong những quán cà phê hiện đại, tại các công sở, hay ngay trong chính những căn hộ nhỏ bé của mình giữa lòng Tokyo sầm uất. Trà vẫn là một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của họ, nhưng nó đã khoác lên mình một hình hài hoàn toàn mới: hiện đại hơn, sáng tạo hơn và gần gũi hơn.
Matcha – "Ngôi sao" của văn hóa trẻ và sự giao thoa tài tình giữa truyền thống và hiện đại
Nếu như trà đạo cổ điển gắn liền với những nghi lễ có phần trang trọng, thì matcha – loại bột trà xanh nguyên chất được xay mịn từ những lá trà thượng hạng – lại đang trở thành một biểu tượng của văn hóa trẻ Nhật Bản. Từ một thức uống chủ yếu được sử dụng trong các nghi lễ trà đạo, matcha đã có một cuộc bùng nổ ngoạn mục để trở thành một xu hướng toàn cầu, xuất hiện trong mọi lĩnh vực, từ ẩm thực, mỹ phẩm cho đến cả nghệ thuật thiết kế.
Điều đáng chú ý là, dù được "cách tân" và biến tấu thành vô số các sản phẩm khác nhau, matcha vẫn giữ được trọn vẹn tinh thần tôn trọng đối với nguyên liệu và quy trình chế biến. Nhiều thương hiệu trà hiện đại có thể kết hợp các công nghệ pha chế của phương Tây, nhưng họ vẫn tuân thủ những nguyên tắc cơ bản nhất của trà Nhật: nước không được quá sôi, trà phải được khuấy theo một nhịp đều, và nên uống từng ngụm nhỏ để có thể cảm nhận được hết vị đậm đà của nó. Chính sự giao thoa tài tình này đã giúp cho matcha trở thành một biểu tượng của "truyền thống trong hiện đại", một nét đặc trưng rất Nhật Bản.
Sự trở lại của các "trà thất hiện đại": Những không gian tĩnh tại giữa lòng đô thị náo nhiệt
Một trong những xu hướng nổi bật nhất hiện nay chính là sự trở lại của các "trà thất hiện đại" – những không gian nhỏ, được thiết kế theo tinh thần thiền định nhưng lại mang một phong cách kiến trúc đương đại. Tại Tokyo, nhiều quán trà đã được thiết kế một cách tối giản, sử dụng các vật liệu tự nhiên như tre, đá, giấy washi và một hệ thống ánh sáng mờ ảo để có thể tạo ra một cảm giác tĩnh tại, tách biệt hoàn toàn với sự náo nhiệt của phố phường bên ngoài. Khách hàng khi đến đây không chỉ để uống trà, mà còn là để "tạm dừng lại", để tìm cho mình một khoảng lặng quý giá.
Một số nơi còn tổ chức các buổi "trà thiền", nơi những người tham gia có thể học cách tự tay pha một bát trà, học cách hít thở sâu và cảm nhận trọn vẹn từng khoảnh khắc của hiện tại. Đây không còn chỉ đơn thuần là một hoạt động ẩm thực, mà nó đã trở thành một liệu pháp tinh thần, một nơi để người Nhật có thể tìm lại được sự cân bằng trong một xã hội công nghiệp hóa đầy áp lực.
Tại Kyoto, kinh đô cổ kính của Nhật Bản, nhiều ngôi nhà cổ đã được cải tạo một cách tinh tế để trở thành những phòng trà, phục vụ cho các du khách quốc tế. Những không gian ấy vừa giúp bảo tồn được vẻ đẹp cổ truyền của kiến trúc, vừa mở ra một cơ hội trải nghiệm để thế giới có thể hiểu hơn về tinh thần của người Nhật. Trong khi đó, tại các thành phố năng động như Osaka và Fukuoka, các công ty khởi nghiệp về trà đang tích cực đưa công nghệ vào trong trải nghiệm của khách hàng. Các ứng dụng di động được phát triển để giúp người dùng có thể đặt trà theo hương vị yêu thích của mình, hay thậm chí là sự xuất hiện của những con robot có khả năng pha trà một cách tự động nhưng vẫn giữ được những nghi thức chậm rãi, trang trọng – như một cách kết hợp đầy thú vị giữa truyền thống và trí tuệ nhân tạo.
Sự sáng tạo không ngừng nghỉ: Từ trà đóng chai thủ công đến những món ăn cao cấp
Bên cạnh matcha, người Nhật hiện nay còn ưa chuộng rất nhiều loại trà khác nhau như các loại trà xanh lá nguyên, các loại trà rang (Hojicha), trà gạo rang (Genmaicha) hay trà lúa mạch không chứa caffeine (Mugicha). Sự sáng tạo trong cách thưởng thức trà cũng ngày càng trở nên phong phú. Các loại trà lạnh đóng chai đã xuất hiện ở khắp các cửa hàng tiện lợi, nhưng nhiều thương hiệu đã nâng tầm trải nghiệm này bằng cách cho ra đời các sản phẩm trà thủ công được đóng trong những chai nhỏ, được pha chế từ những loại lá trà chọn lọc. Nhiều đầu bếp và nghệ nhân tài hoa cũng đang tích cực đưa trà vào trong nền ẩm thực cao cấp: những miếng sushi được cuộn bằng lá trà, những viên kem Hojicha thơm lừng hay những ly cocktail được pha chế từ matcha đang được phục vụ tại các nhà hàng danh tiếng được gắn sao Michelin.
Điều thú vị là, dù có hàng loạt các biến thể mới mẻ và hiện đại, giới trẻ Nhật Bản vẫn nhìn nhận trà như một biểu tượng của sự tĩnh lặng và lễ nghi. Trên các nền tảng mạng xã hội, nhiều người trẻ đang chia sẻ những đoạn video "trà sáng" của mình – nơi họ tự tay pha một tách trà, sắp xếp lại bàn làm việc một cách gọn gàng, và bắt đầu một ngày mới trong sự im lặng. Phong trào này, dù rất giản dị, lại phản chiếu một cách sâu sắc tinh thần cốt lõi của trà đạo: tìm thấy được vẻ đẹp trong những điều nhỏ bé và tạm thời.
Một số trường học tại Nhật Bản thậm chí còn đưa hoạt động pha trà vào trong chương trình giáo dục về đạo đức, nhằm dạy cho các em học sinh về cách chú tâm, lòng biết ơn và sự tôn trọng đối với người khác. Những buổi học đó không chỉ đơn thuần là về hương vị của trà, mà còn là về một thái độ sống – một điều mà người Nhật gọi là "ichi-go ichi-e", có nghĩa là "mỗi một khoảnh khắc chỉ xảy ra một lần duy nhất, vì vậy hãy trân trọng nó".
Trong một thế giới hiện đại đầy biến động, văn hóa uống trà của Nhật Bản vẫn giữ được một sức sống vô cùng đặc biệt. Nó vừa là một di sản quý báu được trân trọng, vừa là một biểu tượng cho khả năng thích ứng linh hoạt một cách tuyệt vời – một nơi mà quá khứ và hiện tại có thể hòa quyện vào nhau làm một, tạo nên một bản sắc văn hóa độc đáo và đầy quyến rũ.
Bảo AN