Tính đến năm 2023, tỉnh Thái Nguyên có khoảng 22,2 nghìn ha chè chuyên canh, sản lượng khoảng 240.000 tấn, trên 65 hợp tác xã chè, hơn 120 công ty sản xuất trà, gần 200 làng nghề chè từ 6 vùng đặc sản của tỉnh. 9 huyện, thành, thị của tỉnh là 9 vùng chè lớn, trong đó có quy hoạch các vùng chè tập trung theo diện tích, tiêu chuẩn, chất lượng, quy trình sản xuất, tính chất thổ nhưỡng, khí hậu...
Nhiều vùng sản xuất chè lớn ở địa phương đang tạo nên những mũi nhọn kinh tế từ nông nghiệp như vùng chè tại Đồng Hỷ, Định Hóa, Phú Lương, Võ Nhai, Phổ Yên, Sông Công, Đại Từ… Riêng huyện Đại Từ có diện tích canh tác trên 6.600 ha chè (chiếm trên 30% tổng diện tích chè toàn tỉnh) tập trung tại các xã Hoàng Nông, La Bằng, Phú Xuyên… các giống chè chất lượng cao, năng suất cao cũng đã được người trồng đưa vào thâm canh ở đây như: LDP1, TRI777, Long Vân, Bát Tiên… Diện tích chè giống mới có diện tích khoảng 5.300 ha, chiếm trên 80% tổng diện tích chè toàn huyện Đại Từ. Từ năm 2022, bình quân chè búp tươi thu hoạch ước đạt gần 80.000 tấn; giá trị sản xuất sản phẩm chè gần 2.000 tỷ đồng.
Đại Từ có diện tích chè sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP ước đạt 1.636 ha, trong đó 15ha chè trồng tại xã Phú Xuyên và La Bằng đạt tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam TCVN 1104-2:2017, TCVN 1104-6:2018. Có 24 sản phẩm chè OCOP, trong đó 10 sản phẩm đạt chất lượng OCOP 3 sao, 14 sản phẩm đạt chất lượng OCOP 4 sao. 4 vùng trồng chè nổi tiếng khác ở Thái Nguyên là Tân Cương, Trại Cài, La Bằng, Khe Cốc, được mệnh danh là “Tứ đại danh trà”.
Chè Thái Nguyên nổi tiếng với hương vị đậm đà, hậu ngọt và hương thơm dịu nhẹ, đặc trưng. Đặc điểm này có được nhờ điều kiện tự nhiên lý tưởng của vùng Thái Nguyên, nơi có khí hậu mát mẻ, đất đai màu mỡ, và nguồn nước sạch dồi dào. Các loại chè nổi tiếng như chè Tân Cương thường được người thưởng trà nhắc đến như những biểu tượng của hương vị trà Việt
Cây chè đã có mặt tại Việt Nam từ lâu đời, nhưng việc trồng chè tại Thái Nguyên chỉ thực sự phát triển mạnh từ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Người dân địa phương bắt đầu nhận thấy tiềm năng của đất đai và khí hậu ở đây rất phù hợp để trồng chè. Vào thời kỳ này, các giống chè đầu tiên được trồng chủ yếu là giống chè ta, có nguồn gốc từ các tỉnh miền núi phía Bắc.
Những năm 1920-1930, cây chè Thái Nguyên bắt đầu được chú ý nhiều hơn nhờ chất lượng vượt trội của lá chè, tạo nên những sản phẩm trà thơm ngon. Các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là người Pháp bắt đầu thành lập các đồn điền chè và phát triển ngành công nghiệp chè tại đây. Họ mang đến những giống chè mới, kỹ thuật trồng và chế biến hiện đại hơn, giúp tăng năng suất và chất lượng sản phẩm chè.
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, ngành chè Thái Nguyên tiếp tục phát triển trong nền kinh tế tập trung bao cấp, sau đó là thời kỳ đổi mới. Chính phủ và các bộ, ngành đã có nhiều chính sách khuyến khích sản xuất chè, mở rộng diện tích trồng chè và phát triển các hợp tác xã chè. Các giống chè mới như chè cành, chè shan tuyết cũng được đưa vào trồng thử nghiệm và nhanh chóng phổ biến.
Hiện nay, Thái Nguyên là một trong những vùng chè nổi tiếng nhất Việt Nam, đặc biệt với sản phẩm chè xanh. Chè Thái Nguyên không chỉ là sản phẩm nông sản mà còn là một biểu tượng văn hóa, được biết đến trong và ngoài nước. Nhiều làng nghề chè ở Tân Cương, Trại Cài, La Bằng... đã trở thành thương hiệu quen thuộc với người tiêu dùng. Ngành chè tại Thái Nguyên cũng không ngừng cải tiến kỹ thuật, bảo tồn các giống chè quý và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Cây chè không chỉ mang lại nguồn thu nhập chính của nhiều hộ gia đình mà còn gắn liền với đời sống văn hóa của người dân địa phương. Các lễ hội, sự kiện liên quan đến chè được tổ chức hàng năm nhằm tôn vinh giá trị của cây chè và sản phẩm trà.
Anh Lê Ngọc Cường – Giám đốc công ty chè Thái Hoa, thành phố Thái Nguyên cho biết, thương hiệu chè Thái được biết đến rộng rãi, không chỉ trong nước mà còn trên thị trường quốc tế. Người dân ở đây coi chè Thái Nguyên là biểu tượng văn hóa của địa phương, là niềm tự hào của cả vùng đất và con người nơi đây. Sự thành công của chè Thái Nguyên trên thị trường đã góp phần nâng cao đời sống kinh tế của người dân và tăng cường vị thế của Thái Nguyên trên bản đồ nông sản Việt Nam.
Cây chè xanh trên đất Thái được trồng và phát triển trong môi trường tự nhiên, nơi con người và thiên nhiên cùng tồn tại hài hòa. Người dân trồng chè luôn coi trọng việc bảo vệ môi trường, từ việc sử dụng nguồn nước sạch cho đến việc giữ gìn độ phì nhiêu của đất. Sự gắn kết chặt chẽ với thiên nhiên này không chỉ tạo nên chất lượng của sản phẩm mà còn góp phần bảo tồn và phát triển bền vững ngành chè.
Chè Thái Nguyên đã xây dựng được thương hiệu mạnh mẽ không chỉ trong nước mà còn trên thị trường quốc tế. Thương hiệu này gắn liền với chất lượng cao, sự uy tín và lòng tin từ người tiêu dùng. Chè Thái Nguyên được coi là một trong những niềm tự hào của nền nông nghiệp Việt Nam, là đại diện tiêu biểu cho tinh hoa trà Việt.
Chè Thái Nguyên là một phần của đời sống văn hóa và lịch sử của người dân nơi đây. Các làng nghề chè ở huyện Tân Cương đã tồn tại qua nhiều thế hệ, truyền lại không chỉ kỹ thuật sản xuất mà còn cả tình yêu và niềm tự hào về nghề làm chè. Những giá trị văn hóa này làm cho chè Thái Nguyên không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp, còn là một biểu tượng của tinh thần và lối sống của người Việt.
Trà Thái Nguyên đã trở thành một đặc trưng trong văn hóa trà Việt. Mỗi chén trà không chỉ chứa đựng hương vị tự nhiên mà còn là sự kết nối giữa các thế hệ, gia đình và bạn bè, từ đó thể hiện tinh thần đoàn kết và tấm lòng hiếu khách.
Thưởng trà được xem như một hành động tìm về sự tĩnh lặng trong tâm hồn, khoảng thời gian để suy ngẫm, lắng đọng, và nuôi dưỡng tinh thần. Đó là triết lý sống chậm, sống hài hòa với thiên nhiên, và giữ gìn những giá trị truyền thống.
Văn hóa trà đã thấm sâu vào đời sống hàng ngày của người dân Thái Nguyên. Từ những buổi sáng bên tách trà nóng cho đến những cuộc trò chuyện thân mật, trà là cầu nối trong mọi sinh hoạt đời thường, thể hiện sự tôn trọng và tấm lòng mến khách. Trà Thái Nguyên không chỉ có giá trị về mặt kinh tế mà còn là một phần di sản văn hóa phi vật thể của địa phương. Nghề trồng và chế biến trà đã được truyền qua nhiều thế hệ, góp phần bảo tồn nét văn hóa đặc trưng và thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa.
Ngành chè Thái Nguyên dù đang đối mặt với những thách thức như biến đổi khí hậu, cạnh tranh quốc tế và nhu cầu của người tiêu dùng ngày càng khắt khe. Tuy nhiên, với sự nỗ lực của người dân và chính quyền, cây chè Thái Nguyên vẫn giữ được vị thế quan trọng và tiếp tục phát triển bền vững. Lịch sử cây chè Thái Nguyên đang là minh chứng cho sự kết hợp hài hòa giữa con người và thiên nhiên, tạo nên một sản phẩm mang đậm dấu ấn văn hóa và kinh tế của Việt Nam.