Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tăng trưởng đầy ấn tượng đó là một thách thức lớn đối với các cơ quan quản lý nhà nước: làm thế nào để quản lý thuế một cách hiệu quả mà không kìm hãm đà phát triển của một lĩnh vực còn rất non trẻ và năng động. Bài toán cân bằng giữa hai mục tiêu – thúc đẩy và kiểm soát – đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Thuế và sàn TMĐT: Cân bằng giữa thúc đẩy và kiểm soát.
Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo ra một nền kinh tế số với quy mô khổng lồ. Theo báo cáo của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, thị trường TMĐT trong nước đạt giá trị khoảng 16,4 tỷ USD năm 2023, tăng trưởng 25% so với năm trước. Con số này phản ánh tiềm năng to lớn của ngành, nhưng cũng làm nổi bật khoảng trống trong việc quản lý thuế.
Đặc thù của thương mại điện tử là tính chất xuyên biên giới và khó theo dõi. Nhiều giao dịch diễn ra trên các nền tảng số mà không để lại dấu vết rõ ràng như thương mại truyền thống. Người bán có thể là cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ lẻ hoặc doanh nghiệp lớn, tạo ra sự đa dạng phức tạp trong việc xác định nghĩa vụ thuế. Hơn nữa, tính chất toàn cầu của nhiều sàn TMĐT khiến việc xác định thẩm quyền thuế trở nên phức tạp, đặc biệt khi các công ty mẹ đặt trụ sở tại nước ngoài.
Thách thức lớn nhất mà cơ quan thuế phải đối mặt là việc thu thập thông tin giao dịch một cách đầy đủ và chính xác. Khác với các cửa hàng truyền thống có địa chỉ cố định và hệ thống kế toán rõ ràng, nhiều người bán trên sàn TMĐT hoạt động theo mô hình kinh doanh linh hoạt, thường xuyên thay đổi sản phẩm và không có hệ thống quản lý tài chính chuyên nghiệp.
Khi được thiết kế và triển khai một cách hợp lý, chính sách thuế có thể trở thành công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành thương mại điện tử. Việc tạo ra khung pháp lý minh bạch và dễ hiểu giúp các doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh trên sàn TMĐT có thể lập kế hoạch tài chính dài hạn, từ đó đầu tư mở rộng quy mô hoạt động.
Chính sách thuế ưu đãi cho các doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp vừa và nhỏ hoạt động trên nền tảng số có thể tạo động lực mạnh mẽ cho sự đổi mới sáng tạo. Khi gánh nặng thuế được giảm nhẹ trong giai đoạn đầu, các doanh nghiệp có thể tập trung nguồn lực vào phát triển sản phẩm, cải thiện dịch vụ khách hàng và mở rộng thị trường.
Hơn nữa, việc thu thuế hiệu quả từ khu vực TMĐT không chỉ tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước mà còn tạo ra sự công bằng cạnh tranh giữa thương mại truyền thống và thương mại điện tử. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp truyền thống đang chuyển đổi sang mô hình kinh doanh kết hợp giữa online và offline.
Mặc dù việc kiểm soát thuế là cần thiết, nhưng nếu được thực hiện một cách cứng nhắc và thiếu linh hoạt, nó có thể gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến hệ sinh thái thương mại điện tử. Việc áp đặt các quy định thuế phức tạp và khó tuân thủ có thể tạo ra rào cản lớn cho các doanh nghiệp nhỏ và khởi nghiệp, những đối tượng vốn là động lực chính của sự đổi mới trong lĩnh vực này.
Khi gánh nặng tuân thủ thuế trở nên quá lớn, nhiều doanh nghiệp nhỏ có thể bị buộc phải rút khỏi thị trường hoặc chuyển sang hoạt động trong nền kinh tế ngầm. Điều này không chỉ làm giảm tính minh bạch của thị trường mà còn dẫn đến tình trạng mất thu thuế, trái ngược với mục tiêu ban đầu của chính sách.
Bên cạnh đó, việc kiểm soát quá chặt có thể làm giảm tính cạnh tranh của thị trường TMĐT trong nước so với các nền tảng quốc tế. Nếu các sàn TMĐT nước ngoài có thể cung cấp điều kiện kinh doanh thuận lợi hơn, người bán và người mua có thể chuyển sang sử dụng các nền tảng này, dẫn đến hiện tượng chảy máu nguồn thu và mất cơ hội phát triển ngành công nghiệp số trong nước.
Để đạt được sự cân bằng lý tưởng giữa thúc đẩy tăng trưởng và kiểm soát thuế, Việt Nam cần phát triển một khung chính sách thuế toàn diện và linh hoạt. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, từ Bộ Tài chính đến Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan khác.
Công nghệ sẽ đóng vai trò then chốt trong việc hiện đại hóa hệ thống quản lý thuế. Việc phát triển các nền tảng số cho phép tự động hóa quy trình kê khai và nộp thuế sẽ giúp giảm thiểu gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp, đồng thời tăng cường khả năng giám sát của cơ quan thuế. Hệ thống này cần được thiết kế theo hướng thân thiện với người dùng, đặc biệt chú trọng đến nhu cầu của các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Việc xây dựng chính sách thuế theo nguyên tắc phân tầng cũng là hướng tiếp cận đáng cân nhắc. Các doanh nghiệp có quy mô và doanh thu khác nhau sẽ được áp dụng các mức thuế và quy trình tuân thủ phù hợp. Điều này vừa đảm bảo tính công bằng vừa tạo điều kiện cho các doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển.
Quan trọng không kém là việc tăng cường giáo dục và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc hiểu và tuân thủ quy định thuế. Các chương trình đào tạo, hướng dẫn và tư vấn cần được triển khai rộng rãi, giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là những người mới tham gia thị trường TMĐT, có thể dễ dàng thích ứng với môi trường pháp lý.
Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và xu hướng số hóa toàn cầu, thương mại điện tử sẽ tiếp tục là động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế. Việt Nam, với lợi thế về dân số trẻ và mức độ thâm nhập internet cao, có tiềm năng trở thành một trong những thị trường TMĐT năng động nhất khu vực.
Để hiện thực hóa tiềm năng này, chính sách thuế cần được xây dựng theo hướng hỗ trợ sự phát triển bền vững của ngành, đồng thời đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Sự cân bằng này không chỉ đóng góp vào tăng trưởng kinh tế mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và đáng tin cậy.
Thành công trong việc quản lý thuế đối với sàn TMĐT sẽ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp mà còn tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển của nền kinh tế số, góp phần hiện đại hóa cơ cấu kinh tế quốc gia và nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại điện tử toàn cầu.
Hoàng Nguyễn