Nằm ở độ cao từ 1.500 đến 2.000m so với mực nước biển, bản Phìn Hồ xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì hội tụ đầy đủ điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu để cây chè Shan tuyết phát triển tự nhiên, khỏe khoắn. Khí hậu nơi đây mát mẻ quanh năm, nhiệt độ trung bình chỉ từ 14–22°C, độ ẩm thường xuyên trên 80%, nhiều mưa và sương mù khô bao phủ. Chính sự khắc nghiệt ấy lại tạo nên sức sống mãnh liệt cho cây chè. Những gốc chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, mọc cheo leo trên sườn núi, giữa sương mù và băng giá, đã trở thành biểu tượng bền bỉ của núi rừng Hà Giang.
Đồng bào dân tộc Dao thôn Phìn Hồ, xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì (Hà Giang) thu hái chè Shan tuyết.
Chè Shan tuyết Phìn Hồ được thu hái chủ yếu từ những cây chè mọc tự nhiên. Những búp trà phủ đầy lông tơ trắng như tuyết – đặc trưng cho giống chè Shan khi được sao khô vẫn giữ lại lớp mốc trắng đục như vầng sương sớm. Chè pha ra nước xanh ngà, thơm dịu, vị chát nhẹ đầu lưỡi nhưng nhanh chóng chuyển thành hậu ngọt sâu lắng. Có thể pha tới ba, bốn nước mà hương vẫn vẹn nguyên – như lòng người dân vùng cao thủy chung, nồng hậu. Mỗi búp trà Shan tuyết không chỉ là sản vật thiên nhiên ban tặng, mà còn là kết quả của kỹ thuật thủ công khéo léo được truyền từ đời này sang đời khác – từ cách hái tay nhẹ nhàng để không làm tổn thương búp non, đến nghệ thuật sao trà giữ trọn hương vị nguyên sơ.
Trước đây, trà Shan tuyết Phìn Hồ từng bị bán với giá rất thấp, chỉ 5.000–6.000 đồng/kg chè búp tươi do người dân thiếu kỹ thuật canh tác và chế biến. Nhưng trong vòng 10 năm trở lại, một làn gió đổi thay đã thổi về từ chính quyền huyện Hoàng Su Phì. Các chương trình tập huấn trồng, chăm sóc, thu hái và sơ chế chè theo tiêu chuẩn hữu cơ được triển khai đồng bộ, với hơn 2.700 hộ dân tham gia. Các nhóm sở thích trồng chè được thành lập tại nhiều xã như Nậm Ty, Hồ Thầu, Túng Sán… đặc biệt là sự ra đời của Hợp tác xã Chế biến chè Phìn Hồ đã giúp sản phẩm địa phương vượt qua ranh giới của một đặc sản vùng cao, vươn ra thị trường quốc gia và quốc tế.
Sản phẩm Hồng trà gói 100g của Hợp tác xã Chế biến chè Phìn Hồ được công nhận sản phẩm OCOP 5 sao.
Chè Shan tuyết hiện được xác định là một trong năm loại cây trồng chủ lực của tỉnh Hà Giang trong đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp và phát triển chuỗi giá trị đặc sản địa phương giai đoạn 2021–2025. Đây không chỉ là chiến lược nâng cao giá trị kinh tế nông sản, mà còn là bước đi dài hạn để bảo tồn giống chè cổ quý hiếm và phát triển du lịch trải nghiệm vùng chè.
Tính đến nay, Hà Giang có tới 1.629 cây chè Shan tuyết cổ thụ được công nhận là Cây Di sản Việt Nam – con số nhiều nhất cả nước. Trong đó, quần thể 220 cây chè cổ thụ tại xã Cao Bồ, huyện Vị Xuyên đã được công nhận từ năm 2015, đánh dấu bước ngoặt lớn trong việc bảo tồn nguồn gen quý và quảng bá thương hiệu trà Hà Giang. Những cây chè Di sản này không chỉ mang ý nghĩa sinh thái mà còn chứa đựng giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc, góp phần thu hút khách du lịch, nhà khoa học và những người yêu trà đến với vùng đất địa đầu Tổ quốc.
Với chất lượng ngày càng được khẳng định, trà Shan tuyết Hà Giang liên tiếp gặt hái vinh quang tại các đấu trường quốc tế. Năm 2019, tại Cuộc thi Trà quốc tế với sự tham gia của 17 quốc gia, các dòng trà Shan tuyết cổ thụ Tây Côn Lĩnh đã giành giải Ấn tượng thế giới, Giải Vàng và Giải Bạc – khẳng định vị thế không thể thay thế của chè Hà Giang trên bản đồ trà thế giới. Năm 2024, tỉnh tiếp tục ghi dấu ấn khi có tới 19/50 mẫu trà gửi đi dự thi GLA tại Australia đạt giải, trong đó có 8 giải Vàng một kỳ tích đáng tự hào cho nỗ lực không ngừng nghỉ của người dân và chính quyền địa phương.
Hiện nay, trà Shan tuyết Phìn Hồ đã có hai sản phẩm OCOP 5 sao cấp Quốc gia một chứng nhận danh giá cho chất lượng và giá trị văn hóa sâu sắc của sản phẩm. Tuy là loại trà sinh trưởng nơi rẻo cao, giữa rừng sâu mây phủ, nhưng bằng tình yêu đất, yêu trà, người dân nơi đây đã biến trà Shan Tuyết thành một sản phẩm biểu tượng không chỉ của Hà Giang mà của cả đất nước Việt Nam.
Trà Shan tuyết Phìn Hồ, vì thế, không đơn thuần là một loại đồ uống. Đó là kết tinh của thiên nhiên hùng vĩ, của bàn tay khéo léo và lòng kiên trì bền bỉ của người dân vùng cao. Mỗi ngụm trà là một hương vị của đất trời Hà Giang thanh khiết, đậm sâu và vĩnh cửu như chính những cây chè cổ thụ đứng đó, trăm năm không rời núi.