Trà Thái Nguyên không chỉ đơn thuần là một sản phẩm nông nghiệp. Từ lâu, nó đã trở thành biểu tượng văn hóa, di sản thiên nhiên và là động lực kinh tế của vùng trung du phía Bắc. Trong bối cảnh toàn cầu đang hướng tới phát triển bền vững, trà Thái Nguyên đang bước vào một hành trình mới nơi di sản, sinh thái và thị trường cùng hội tụ, mở ra một tương lai xanh giàu tiềm năng.
Không gian Văn hóa Trà Tân Cương là nơi lưu giữ hồn trà, thấm đẫm tinh hoa đất trời Thái Nguyên.
Di sản – Gốc rễ của thương hiệu “Đệ nhất danh trà”
Lịch sử trồng chè ở Thái Nguyên được ghi nhận từ thế kỷ XIX, với những trang viết trong Đại Nam Nhất Thống Chí thời Nguyễn. Từ Tân Cương, Trại Cài đến La Bằng, mỗi vùng đất đều sở hữu hương vị trà riêng biệt: chát dịu, hậu ngọt sâu, sóng sánh sắc vàng xanh đặc trưng. Đây là thứ hương vị mà khí hậu, thổ nhưỡng và bàn tay con người đã cùng nhau kiến tạo suốt nhiều thế hệ.
Để bảo tồn giá trị này, Thái Nguyên đã xây dựng Không gian Văn hóa Trà Tân Cương rộng 1,6 ha. Nơi đây trưng bày hơn 400 hiện vật về nghề trà, có sân khấu ngoài trời, đồi chè cảnh quan và cụm điêu khắc bộ ấm trà khổng lồ biểu tượng kết nối giữa truyền thống và hiện đại. Không chỉ là một bảo tàng sống, đây còn là điểm hẹn du lịch, nơi du khách được thưởng trà, tìm hiểu lịch sử, tham gia lễ hội và trải nghiệm kỹ thuật sao chè thủ công.
Việc bảo tồn di sản không chỉ là lưu giữ ký ức, mà còn tạo nền móng vững chắc cho chiến lược phát triển sản phẩm, giúp thương hiệu trà Thái Nguyên tiếp tục khẳng định vị thế trong thời đại mới.
Sinh thái – Chìa khóa cho phát triển bền vững
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và xu hướng tiêu dùng xanh, Thái Nguyên đang chuyển mình mạnh mẽ. Tính đến năm 2025, hơn 26,6% diện tích chè của tỉnh đạt chứng nhận VietGAP hoặc hữu cơ. Các hợp tác xã áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm, cơ giới hóa, sử dụng chế phẩm sinh học và phân bón hữu cơ thay thế hóa chất.
Một ví dụ tiêu biểu là sáng kiến của HTX chè La Bằng: kết hợp chuối tiêu, đậu tương, trứng gà, mật ong và men vi sinh để ủ thành phân hữu cơ. Cách làm này giúp búp chè mập, lá xanh dày, giảm sâu bệnh, tiết kiệm 20% chi phí và cải thiện chất lượng đất. Từ vài sào thử nghiệm ban đầu, mô hình đã lan rộng hàng chục héc-ta, mang lại môi trường trong lành và sản phẩm an toàn hơn cho thị trường cao cấp.
Song song đó, việc gắn mã QR cho vùng trồng giúp minh bạch quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc, nâng cao uy tín thương hiệu và mở ra cơ hội xuất khẩu. Đây là bước đi quan trọng để chè Thái Nguyên hòa nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi yêu cầu về tính minh bạch ngày càng khắt khe.
Thị trường và du lịch – Khi trà trở thành trải nghiệm sống
Nếu trước đây trà chỉ được bán dưới dạng sản phẩm, thì nay Thái Nguyên bán cả câu chuyện và trải nghiệm gắn với trà. Từ năm 2021, nhiều mô hình du lịch cộng đồng gắn với sản phẩm OCOP đã hình thành. Tại Tân Cương, du khách có thể dạo bước trên những đồi chè xanh mướt, thử sao chè thủ công, tham gia lễ hội trà và thưởng thức đặc sản địa phương.
Điểm khác biệt của Thái Nguyên là hầu hết các tour du lịch sinh thái đều lấy trà làm trung tâm. Những điểm đến như Làng nhà sàn Thái Hải hay Bản Quyên (Định Hóa) vừa giới thiệu văn hóa dân tộc vừa gắn kết chặt chẽ với không gian trà. Đây là lợi thế mà không phải vùng chè nào cũng có, khi sản phẩm và trải nghiệm được thiết kế đồng bộ.
Tuy vậy, diện tích chè hữu cơ mới đạt khoảng 120 ha (đầu 2025) con số còn nhỏ so với tiềm năng. Để tạo đột phá, Thái Nguyên cần mở rộng vùng hữu cơ gắn với du lịch sinh thái, hình thành chuỗi giá trị nông nghiệp – văn hóa – du lịch trọn vẹn.
Công nghiệp văn hóa và kỷ nguyên số – Đưa trà vào đời sống hiện đại
Trong thời đại 4.0, trà Thái Nguyên không chỉ hiện diện trên bàn trà, mà còn xuất hiện trên màn hình điện thoại và mạng xã hội. Việc kết hợp quảng bá qua các sự kiện âm nhạc, video ngắn, livestream bán hàng đã đưa hình ảnh trà đến gần hơn với giới trẻ.
Số liệu năm 2024 cho thấy người Việt chi gần 900 tỷ đồng mỗi ngày cho mua sắm trực tuyến. Sự dịch chuyển này buộc các doanh nghiệp và hộ kinh doanh chè phải thay đổi: mở rộng kênh bán hàng online, đầu tư vào hình ảnh, bao bì và câu chuyện sản phẩm.
Một ví dụ là thương hiệu An Hải Trà, do các bạn trẻ sáng lập đã tận dụng Facebook, TikTok để livestream, chia sẻ quy trình chế biến, kể câu chuyện về vùng chè. Hàng trăm nghìn lượt theo dõi và đơn hàng được chốt chỉ sau vài phút cho thấy sức mạnh của công nghiệp văn hóa khi được kết hợp với thương mại điện tử.
Muốn trà Thái Nguyên thật sự hòa nhập vào dòng chảy của công nghiệp văn hóa, cần hình thành một chuỗi giá trị khép kín bắt đầu từ vùng nguyên liệu chuẩn hóa, chế biến sâu, bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng, đến thiết kế bao bì sáng tạo, truyền thông hiệu quả và gắn kết với du lịch trải nghiệm. Khi ấy, mỗi gói trà sẽ vượt lên giá trị của một sản phẩm đơn thuần, trở thành “đại sứ văn hóa” mang hương sắc Thái Nguyên lan tỏa ra toàn cầu.
Lộ trình tới 2030 – Mục tiêu 1 tỷ USD
Theo Nghị quyết 11/NQ-TU (2025), Thái Nguyên đặt mục tiêu đến năm 2030:
70% diện tích chè đạt tiêu chuẩn VietGAP hoặc hữu cơ
Sản lượng búp tươi đạt 300.000 tấn
Giá trị toàn ngành đạt khoảng 25.000 tỷ đồng (tương đương 1 tỷ USD)
Để hiện thực hóa, cần đồng thời:
Mở rộng vùng sản xuất hữu cơ gắn với công nghệ số trong quản lý và truy xuất nguồn gốc
Liên kết hợp tác xã – doanh nghiệp – nông hộ để chuẩn hóa quy trình, nâng năng lực chế biến
Đổi mới mẫu mã, thiết kế bao bì hướng tới thị trường quốc tế
Kết hợp sản xuất với du lịch và thương mại điện tử, tận dụng mạng xã hội và nội dung sáng tạo để mở rộng thị trường
Tương lai xanh của trà Thái Nguyên được xây dựng trên ba trụ cột: di sản văn hóa làm gốc, sinh thái bền vững làm nền, và thị trường toàn cầu làm động lực. Khi ba yếu tố này vận hành hài hòa, cây chè không chỉ nuôi sống hàng chục nghìn hộ gia đình, mà còn gìn giữ bản sắc văn hóa và khẳng định vị thế Thái Nguyên trên bản đồ trà thế giới.
Nếu lộ trình được thực hiện kiên định, chỉ vài năm nữa, những đồi chè nơi đây sẽ khoác lên màu xanh không chỉ của lá, mà còn của sự thịnh vượng, sáng tạo và hội nhập – minh chứng rằng di sản, sinh thái và thị trường hoàn toàn có thể cùng hòa nhịp trên con đường phát triển bền vững.