Trà, một thức uống quen thuộc trong đời sống người dân Trung Hoa, đã trải qua một hành trình dài phát triển, biến đổi qua các triều đại, không chỉ với những thay đổi về hình thức mà còn trong ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Từ những thời kỳ đầu, khi trà chỉ đơn thuần là thức uống giải khát, đến khi trở thành một phần không thể thiếu trong nghi lễ, hội họa, thi ca và triết lý nhân sinh, trà đã chứng tỏ vai trò đặc biệt của mình trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Trung Hoa. Mỗi triều đại đều mang đến một sắc thái riêng biệt trong cách thưởng trà, từ trà bánh, trà bột cho đến trà ngâm, từ những bộ ấm chén đơn giản cho đến những bộ trà cụ tinh xảo. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh xu hướng tiêu dùng mà còn là sự thể hiện của các giá trị văn hóa và lối sống từng thời kỳ.
Trà nhân thời nhà Đường thích vị trà đậm đà bằng cách đun trà trong nước nóng.
1. Trà: Nguồn gốc và vai trò ban đầu
Trà lần đầu tiên xuất hiện trong nền văn hóa Trung Hoa vào những thế kỷ trước Công nguyên và được sử dụng chủ yếu như một loại thảo dược, giúp chữa bệnh, giữ tỉnh táo cho các nhà sư trong quá trình thiền định hay giúp nông dân, binh lính giảm mệt mỏi. Thời kỳ này, trà không phải là một thú vui tao nhã mà là một thức uống thiết yếu, mang tính chất sinh tồn. Trong The Classic of Tea (Trà Kinh), nhà hiền triết Lục Vũ, người được xem là "Nhà hiền triết của Trà," đã nhấn mạnh sự quan trọng của nước trong việc pha trà. Ông cho rằng nước suối là tốt nhất, nước sông đứng thứ hai, còn nước giếng là không lý tưởng. Những quan niệm này không chỉ phản ánh sự chú trọng đến chất lượng trà mà còn là sự tôn trọng đối với thiên nhiên trong văn hóa thưởng trà Trung Hoa.
2. Thời nhà Đường
Thời nhà Đường (618-907) được xem là giai đoạn bắt đầu của sự phát triển mạnh mẽ trong văn hóa trà của Trung Hoa. Trà trong giai đoạn này chủ yếu được tiêu thụ ở dạng bánh, với lá trà được vò thành các khối và đun trong nước nóng. Cách pha chế này giúp trà có hương vị đậm đà, tạo nên những cuộc gặp gỡ, những buổi thưởng trà mang đậm tính chất thanh nhàn và tao nhã. Bên cạnh đó, các bộ ấm chén gốm sứ có màu sắc sáng như trắng hoặc xanh nhạt cũng bắt đầu xuất hiện, giúp dễ dàng quan sát màu sắc của trà khi pha. Sự yêu thích trà không chỉ giới hạn ở các tầng lớp quý tộc, mà còn lan rộng đến dân chúng, với việc thưởng trà trở thành một phần trong những hoạt động xã hội.
3. Thời nhà Tống
Sang thời nhà Tống (960-1279), trà bột trở thành loại trà được ưa chuộng. Trà được nghiền thành bột mịn, sau đó được đánh lên tạo thành một thức trà loãng, mịn và ít chát. Trà bột là biểu tượng của sự thanh nhã và tinh tế, được dùng trong các buổi thưởng trà sang trọng và thường xuyên xuất hiện trong các yến tiệc, hội họa, cũng như các tác phẩm văn học. Trong giai đoạn này, các bộ trà cụ cũng trở nên tinh xảo hơn, với các chén trà Jian Zhan màu đen, nâu và xanh lam sẫm, phù hợp với loại trà bột. Các bộ ấm chén không chỉ đơn thuần là dụng cụ pha trà mà còn được xem như một tác phẩm nghệ thuật, thể hiện sự tinh tế và khí chất của người thưởng trà.
4. Thời nhà Minh
Đến thời nhà Minh (1368-1644), trà ngâm bắt đầu trở lại và trở thành một hình thức thưởng trà phổ biến. Loại trà này thường được ngâm trong nước nóng và pha chế một cách nhẹ nhàng hơn so với trà bột. Các bộ trà cụ trong thời kỳ này thường là những bộ ấm chén sứ trắng, nổi bật với sự đơn giản nhưng tinh tế, giúp tôn lên hương vị tự nhiên của trà. Đây là giai đoạn trà không chỉ còn là thức uống, mà đã thực sự trở thành một phần không thể thiếu trong những nghi lễ xã hội, cũng như là một phần của đời sống văn hóa của mọi tầng lớp.
5. Trà trong thời đại hiện nay
Ngày nay, trà Trung Hoa vẫn giữ vững vị trí quan trọng trong đời sống hàng ngày. Dù trà đã không còn chỉ là một thức uống dành riêng cho giới quý tộc hay những người có quyền lực, nhưng vai trò của nó trong các buổi gặp mặt, yến tiệc hay các nghi lễ quan trọng vẫn không thay đổi. Đặc biệt, trong các đám cưới Trung Quốc, nghi lễ dâng trà không thể thiếu, mang ý nghĩa thiêng liêng và biểu trưng cho sự gắn kết giữa hai gia đình. Trà cũng thường được phục vụ khi tiếp khách, và là món quà ý nghĩa mà nhiều người chọn lựa khi đến thăm gia đình, bạn bè.
Trà, với tất cả sự thay đổi qua các triều đại, vẫn là một phần không thể thiếu trong văn hóa Trung Hoa. Những bộ trà cụ tinh xảo, những nghi lễ dâng trà trang trọng hay đơn giản chỉ là việc mời khách thưởng trà đã góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc này.
Hành trình phát triển của trà Trung Hoa từ một thức uống thiết yếu đến một nghệ thuật thưởng thức cao cấp đã phản ánh những thay đổi sâu sắc trong văn hóa, xã hội và tinh thần của con người Trung Hoa qua các triều đại. Dù thay đổi về hình thức và cách thức thưởng thức, trà vẫn giữ được giá trị cốt lõi trong việc kết nối con người với nhau, với thiên nhiên, và với những triết lý sống sâu sắc. Trà không chỉ là một món đồ uống, mà còn là phương tiện để con người tìm thấy sự an yên trong cuộc sống, một phần không thể thiếu trong những khoảnh khắc thanh nhàn của cuộc sống hàng ngày.