Ít ai nhớ rằng, từ những năm trước, khoa Sử của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là ĐH Quốc gia Hà Nội) từng đào tạo chuyên sâu các ngành như thư viện, văn thư - lưu trữ, sau này còn phát triển thành các trường cao đẳng, đại học chuyên ngành. Những cán bộ tốt nghiệp từ đây từng được tuyển chọn làm việc tại nhiều cơ quan nhà nước, đơn vị tư nhân, đảm trách công việc hành chính, văn thư, lưu trữ, trông coi thư viện – những công việc tưởng như đơn giản, nhưng lại đòi hỏi kiến thức bài bản, sự cẩn trọng và kiên trì cao độ.
Giữa nhịp sống gấp gáp, công việc thủ thư, lưu trữ tài liệu hay quản lý thư viện vẫn lặng thầm như vốn dĩ. Âm thầm, tỉ mỉ và ít được nhắc đến, họ là những người “gác đền tri thức” – giữ gìn kho tàng văn hóa cho bao thế hệ. Thế nhưng, chế độ đãi ngộ còn hạn chế, thu nhập thấp khiến nhiều người rơi vào cảnh "chong chóc đồng lương". Dù vậy, họ vẫn gắn bó với nghề, bởi hiểu rằng, giá trị họ gìn giữ không nằm ở vẻ hào nhoáng bên ngoài, mà chính là cốt lõi bền bỉ của một nền tri thức lâu dài.
Ở hầu hết các trường đại học, thư viện là một phần thiết yếu trong hệ thống đào tạo - được đầu tư bài bản, tổ chức khoa học và gắn chặt với hoạt động nghiên cứu, học tập. Trái lại, ở khối phổ thông, đặc biệt từ bậc tiểu học đến THPT - thư viện nhiều nơi vẫn tồn tại như một “góc phụ”, hoạt động cầm chừng, nghèo nàn cả về tài nguyên sách lẫn không gian trải nghiệm.
Ngay cả ở những trường nổi tiếng như Amsterdam, Chu Văn An, Việt Đức hay các trường tư thục như Nguyễn Siêu, Lương Thế Vinh… hệ thống thư viện cũng mới chỉ phục vụ ở mức cơ bản. Một số đơn vị đã chủ động tổ chức các CLB văn hóa đọc, giao lưu về sách – bước đầu tạo ra những sân chơi trí tuệ, bổ trợ hiệu quả cho học sinh. Tuy nhiên, đó vẫn là những điểm sáng đơn lẻ, chưa đủ để tạo nên một hệ sinh thái đọc bền vững.
Vấn đề đặt ra là: Làm sao để thư viện trường học trở thành “trái tim sống” của giáo dục phổ thông? Không chỉ là nơi lưu giữ sách, mà là trung tâm sinh hoạt học thuật, văn hóa, nơi khơi dậy tinh thần tự học và học suốt đời. Điều này đòi hỏi không chỉ tư duy chiến lược từ ngành giáo dục, mà còn cần một nguồn lực đầu tư xứng tầm - cả về vật chất, con người và chính sách.
Thực tế ở Việt Nam, phần lớn thư viện trường phổ thông vẫn tồn tại ở dạng "cho có", thiếu tính kết nối, thiếu sách mới, thiếu sinh hoạt chuyên đề. Trong khi đó, các quốc gia có nền giáo dục phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, Phần Lan... coi thư viện là “trung tâm tri thức học đường” với hàng vạn đầu sách, dữ liệu điện tử, hoạt động ngoại khóa sôi nổi và được tích hợp vào chương trình học.
Việc so sánh có thể khập khiễng, nhưng nếu không dám nhìn thẳng, chúng ta sẽ mãi giậm chân tại chỗ. Không ít nơi, việc có được một phòng học khang trang đã là quý, thì thư viện vẫn là câu chuyện “xa xỉ”. Tuy nhiên, nếu không khởi đầu từ hôm nay – từ những việc nhỏ như huy động cộng đồng, kêu gọi phụ huynh, nhà xuất bản, doanh nghiệp văn hóa, tổ chức quốc tế chung tay – thì bao giờ giáo dục mới có được những “trái tim” đúng nghĩa?
Thư viện chính là nền tảng hình thành văn hóa đọc – thứ văn hóa cốt lõi nuôi dưỡng tư duy độc lập, sáng tạo và tinh thần học tập suốt đời. Xây dựng một mạng lưới thư viện học đường hiện đại, có chiều sâu, chính là đầu tư vào tương lai trí tuệ của quốc gia.
Nghị quyết 71/2025 của Bộ Chính trị về đột phá giáo dục – đào tạo, cùng định hướng chiến lược của Tổng Bí thư Tô Lâm trong việc xây dựng các công trình văn hóa, thể thao, giáo dục mang tầm khu vực và quốc tế, là cơ hội để hiện thực hóa giấc mơ ấy. Đây là thời điểm vàng để ngành giáo dục đưa phát triển thư viện trường học vào kế hoạch dài hạn, như một phần không thể thiếu của cuộc cách mạng giáo dục toàn diện và bền vững.