Tân Cương nằm phía đông dãy núi Tam Đảo nên những đồi chè tránh được sương muối và ánh nắng gắt từ phía Tây. Chè Tân Cương là đặc sản nổi tiếng nhất của Thái Nguyên. Nghề trồng và chế biến chè ở Tân Cương bắt đầu từ những năm 20 thế kỷ XX. Năm 1935, sản phẩm chè Cánh Hạc của cơ sở trồng và chế biến chè của cụ Đội Năm tham gia Đấu Xảo ở Hà Nội và đoạt giải Nhất. Tiếp nối truyền thống và những tri thức, bí kíp của cha ông truyền lại, đến nay những người làm nghề chè ở Tân Cương vẫn làm ra những cánh chè đặc biệt thơm ngon, hương vị riêng có…
Nhiều năm qua, hầu hết các đồi chè đều được người dân trồng và chăm sóc theo mô hình VietGAP, dùng phân hữu cơ. Thuốc trừ sâu được thay bằng sản phẩm sinh học.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến thăm vùng trồng và chế biến chè Tân Cương, Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra, Tân Cương có nền đất sỏi cơm màu đỏ son được hình thành từ lớp phù sa cổ, pha chút đất sét, nên chè có hương vị ngọt sau khi uống và mùi thơm đượm. Độ pH dưới 7 của đất cũng làm chè ngon hơn. Những lá chè được người dân hái từ sáng sớm, khi sương còn đọng trên lá. Có ba cách hái chè, tương ứng với ba cấp độ hảo hạng, ngon nhất là ngọn non - đinh đinh trà; búp chè - trà nõn; và cành chè non - trà móc câu. Sau thu hoạch, lá chè được đem đi sơ chế và chế biến, sao cho lá xoăn, khô đều và không bị vỡ.
Trà Tân Cương thơm ngon nhất khi được pha với nước sôi cùng một chiếc ấm đất nung. Trà khi uống có mùi thơm mạnh, vị chát đậm dịu, hậu ngọt, không xít hoặc đắng.
Để tôn vinh nghề truyền thống của người dân nơi đây, đồng thời tạo cơ hội gặp gỡ cho người trồng, chế biến chè và những người uống trà, yêu thích trà, hằng năm, cứ vào ngày 11 tháng Giêng âm lịch, Lễ hội “Hương sắc trà Xuân - vùng chè đặc sản Tân Cương” lại được tổ chức để đón du khách gần xa đến trẩy hội và trải nghiệm.
Thái Nguyên hiện nay có 6 vùng chè đặc sản gồm: Tân Cương, La Bằng, Trại Cài - Minh Lập, Sông Cầu, Tức Tranh, Phú Ninh. Trong đó, vùng chè Tân Cương những năm gần đây đã trở thành điểm du lịch quen thuộc, có giai đoạn đón hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm.
Tới các vùng chè ở Thái Nguyên, du khách được giới thiệu về lịch sử cây chè, văn hóa trà; được trực tiếp tìm hiểu, tham gia quy trình sản xuất, tạo thành phẩm và trải nghiệm văn hóa bản địa.
Năm 2017, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý "Tân Cương" cho sản phẩm chè nơi đây.
Ngày 14/2/2023, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 239 và số 240/QĐ-BVHTTDL công bố Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, trong đó lễ hội Núi Văn - Núi Võ, Tri thức dân gian trồng và chế biến chè Tân Cương trở thành Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Bảo Anh