Năm 2021, UBND huyện Phong Thổ đã ban hành Đề án "Bảo tồn và phát triển vùng chè cổ thụ trên địa bàn huyện Phong Thổ giai đoạn 2020-2025". Huyện đã chỉ đạo các phòng, ban chuyên môn cùng UBND các xã triển khai thực hiện đề án. Năm 2023, huyện đã khảo sát, kiểm kê và đánh giá hơn 2.000 cây chè cổ thụ, cũng như trồng mới 30ha chè cổ thụ.
Đồng chí Trần Bảo Trung, Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Phong Thổ cho biết, việc triển khai Đề án nhằm phát huy lợi thế của địa phương với cánh rừng già chứa nhiều cây chè cổ thụ hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm tuổi, được xem như món "lộc trời ban". Đề án đặt mục tiêu đồng bộ hóa các giải pháp quản lý và bảo vệ nghiêm ngặt diện tích rừng chè cổ thụ hiện có, kết hợp chặt chẽ trong chế biến và tiêu thụ sản phẩm, cùng việc xây dựng nhãn hiệu "Chè cổ thụ Phong Thổ". Đến nay, huyện đã quy hoạch và bảo tồn vùng chè cổ thụ tại các xã như Sì Lở Lầu, Mồ Sì San, Pa Vây Sử, Dào San, Tung Qua Lìn, Sin Suối Hồ và Hoang Thèn, với khoảng 8.000 gốc.
Vùng chè cổ thụ tại huyện Phong Thổ là "kho báu" giữa đại ngàn. Ảnh minh họa
Huyện Phong Thổ, với thiên nhiên ưu đãi và hệ sinh thái rừng đa dạng, đặc biệt là ở độ cao trên 1.000m so với mực nước biển, đang bảo tồn nhiều loài cây chè cổ thụ như Shan tuyết và Hoa đỏ, nhiều trong số đó đã tồn tại hàng trăm hoặc hàng nghìn năm tuổi. Điều này làm nền tảng cho việc ban hành Đề án nhằm bảo vệ nguồn giống gen quý của cây chè Shan tuyết, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế vùng chè, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân. Đồng thời, Đề án cũng hướng đến mục tiêu phát triển du lịch gắn với vùng chè cổ thụ trong tương lai.
Để triển khai Đề án, UBND huyện đã giao nhiệm vụ cho Ban Quản lý rừng phòng hộ phối hợp với UBND các xã, cùng các tổ chức như Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hạt Kiểm lâm huyện và Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp để hướng dẫn, hỗ trợ và tổ chức thực hiện các hoạt động liên quan như kiểm đếm, đánh giá và phân loại từng loại cây chè, cũng như hỗ trợ về giống cây, phân bón và công việc xử lý đất, thực bì cho người dân tham gia trồng mới diện tích trong vùng chè cổ.
Hiện nay, để bảo tồn và phát triển chè cổ thụ, huyện đã yêu cầu các xã có diện tích trồng chè cổ thụ thực hiện xây dựng và điều chỉnh quy định, hương ước về quản lý và bảo vệ cây chè. Đồng thời, họ cũng tổ chức giao khoán để bảo vệ và hướng dẫn cách chăm sóc, bảo vệ và thu hoạch chè cổ thụ cho người dân. Tại xã Hoang Thèn và Mồ Sì San, đã có việc trồng mới 25ha chè cổ thụ. Đặc biệt, họ tập trung sản xuất chè cổ thụ theo hướng an toàn, đồng thời bảo vệ tài nguyên để ngăn chặn tình trạng khai thác quá mức và ảnh hưởng đến diện tích chè cổ thụ hiện có.
Ông Vũ Hữu Lưỡng, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện, nhấn mạnh: "Việc bảo tồn và phát triển vùng chè cổ thụ tại địa phương có nhiều thuận lợi, như sự giàu kinh nghiệm của người dân và sự hỗ trợ từ các chính sách của huyện. Các hợp tác xã tham gia vào liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm chè cổ thụ, cùng với các chương trình xúc tiến thương mại do huyện tổ chức hoặc tham gia, luôn ưu tiên quảng bá vùng chè cổ thụ.
Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát triển chè cổ thụ cũng đối mặt với nhiều thách thức, như địa hình chủ yếu là đồi núi dốc gây khó khăn cho việc triển khai chính sách bảo tồn. Hiện nay, các cây chè cổ thụ đang tự nhiên phát triển với nhiều loại khác nhau, phổ biến nhất là chè Shan tuyết và chè hoa đỏ.
Đối với chè Shan tuyết, người dân đã thu hái nhưng chè hoa đỏ vẫn chưa được biết đến mặc dù có giá trị dược liệu cao. Cần nâng cao nhận thức và kỹ thuật trong chăm sóc và thu hoạch chè cổ thụ, đặc biệt là chè hoa đỏ, để đảm bảo hương vị và chất lượng sản phẩm. Những thách thức này có thể ảnh hưởng đến chuỗi sản xuất và phát triển thương hiệu của chè cổ thụ Phong Thổ sau khi thu hoạch."
Huyện Phong Thổ hiện nay đã phát triển thành công thương hiệu chè cổ thụ bao gồm bạch trà, hồng trà, hoàng trà và trà xanh, trong đó có ba sản phẩm chè cổ thụ là Hồng trà Shan Mồ Sì San, Hoàng trà Shan Mồ Sì San và Trà xanh Shan Mồ Sì San đã được công nhận đạt chuẩn sản phẩm OCOP 3 sao. Để bảo tồn và phát triển chè cổ thụ trong tương lai, huyện Phong Thổ sẽ tiếp tục tăng cường hoạt động tuyên truyền và vận động nhân dân địa phương tham gia bảo vệ và thu hoạch chè theo quy trình kỹ thuật.
Đồng thời, họ sẽ tham gia trồng mới trên các diện tích đất trống và bổ sung cây chè vào diện tích rừng với độ tán che thấp. Huyện sẽ tập trung hỗ trợ về giống cây chè, phân bón lót, công cụ xử lý thực bì, làm đất, vận chuyển và các hoạt động trồng cây theo Nghị quyết số 07/2021/NQ-HĐND ngày 22/3/2021 của UBND tỉnh. Việc lựa chọn giống chè sẽ tuân thủ hướng dẫn của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để cấp phát hỗ trợ cho nhân dân tham gia trồng chè, đồng thời hướng dẫn và chỉ đạo người dân cách trồng và chăm sóc cây chè một cách hiệu quả. Tổ chức gieo ươm các giống chè cổ thụ (Shan tuyết; hoa đỏ) để chủ động nguồn giống phục vụ cho gieo trồng. Giao từng cây cho các hộ, nhóm hộ hoặc hợp tác xã để quản lý, bảo vệ và được khai thác búp chè và việc khai thác phải đảm bảo theo hướng dẫn của cơ quan chuyên môn của huyện. Tiến hành điều tra, định vị, xây dựng bản đồ khu vực có cây chè cổ thụ phân bố để gắn biển những cây chè cần bảo tồn để quản lý, bảo vệ cũng như chăm sóc và khai thác.
Đồng chí Trần Bảo Trung, Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Phong Thổ, cho biết thêm về công tác xây dựng và quảng bá thương hiệu là ưu tiên hàng đầu của huyện. Trong thời gian tới, huyện sẽ tiến hành xây dựng và quảng bá thương hiệu sản phẩm "Chè cổ thụ Phong Thổ" trên các phương tiện thông tin đại chúng. Huyện cũng đặt mục tiêu tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại, giới thiệu và quảng bá sản phẩm để thu hút khách hàng và mở rộng thị trường tiêu thụ. Đồng thời, tạo ra cơ chế thuận lợi để củng cố liên kết giữa các hợp tác xã và các hộ dân trong sản xuất chè. Huyện cũng cam kết gia tăng giám sát quá trình thực hiện các quy định về quản lý và tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm chè, đồng thời hướng dẫn kiểm tra các đơn vị sản xuất về mẫu mã, bao bì, kiểu dáng và nhãn hiệu để đảm bảo tuân thủ các quy định bảo hộ.
Trong giai đoạn tiếp theo, UBND huyện Phong Thổ sẽ tiếp tục chỉ đạo các phòng ban chuyên môn và UBND các xã có diện tích chè cổ thụ để đẩy nhanh tiến độ thực hiện đề án. Huyện đặt mục tiêu đến năm 2025, toàn bộ huyện sẽ hoàn thành quy hoạch và bảo vệ 100% cây chè cổ thụ, đồng thời đưa chúng vào khai thác kết hợp với phát triển du lịch. Huyện cũng dự định mở rộng phát triển thêm 120ha chè (bao gồm Shan tuyết và Chè hoa đỏ) tại các xã Mồ Sì San, Hoang Thèn, Sì Lở Lầu. Đồng thời, huyện tin tưởng sẽ thành công trong việc xây dựng nhãn hiệu hàng hóa "Chè cổ thụ Phong Thổ", với mục tiêu sản lượng chè khô bán ra thị trường đạt trên 2 tấn/năm.