Sự đa dạng của đồ uống hiện đại và những cảnh báo về sức khỏe bị bỏ qua
Trong nhịp sống hối hả, việc lựa chọn một loại đồ uống giải khát nhanh chóng, hợp khẩu vị hay đơn giản là theo trào lưu đã trở thành thói quen của rất nhiều người. Các chiến dịch quảng cáo hấp dẫn, sự tiện lợi của các cửa hàng, máy bán hàng tự động và dịch vụ giao hàng tận nơi càng khiến việc tiếp cận các loại đồ uống này trở nên dễ dàng hơn.
Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi và hương vị hấp dẫn đó, không phải loại đồ uống nào cũng thực sự tốt cho sức khỏe nếu tiêu thụ một cách thiếu kiểm soát. Chính sự dễ dàng trong lựa chọn đôi khi lại là một cái bẫy, khiến người tiêu dùng quên đi việc tìm hiểu kỹ lưỡng về thành phần, hàm lượng đường, chất phụ gia hay những tác động tiềm ẩn của loại đồ uống mình đang sử dụng. Việc tiêu thụ quá mức một số loại đồ uống nhất định đã được nhiều nghiên cứu khoa học chỉ ra là có mối liên hệ mật thiết với việc gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính, bao gồm cả các loại ung thư khác nhau.
Đồ uống có đường: Vị ngọt tiềm ẩn nguy cơ ung thư đáng báo động
Đứng đầu danh sách những loại đồ uống cần cẩn trọng là các loại nước ngọt có ga và đồ uống chứa hàm lượng đường cao nói chung. Một nghiên cứu quy mô lớn được thực hiện bởi Đại học Tufts ở Massachusetts (Mỹ) vào năm 2015 đã đưa ra những con số đáng báo động: các loại đồ uống có đường được cho là nguyên nhân gây ra khoảng 184.000 ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm, trong đó có tới 6.450 ca tử vong liên quan trực tiếp đến ung thư.
Nghiên cứu này cũng chỉ ra những mối liên hệ cụ thể hơn. Ví dụ, việc tiêu thụ chỉ 500ml đồ uống có đường mỗi ngày (tương đương một chai nước ngọt lớn hoặc hai lon nhỏ) có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư tuyến tụy lên đến 87%. Đối với những loại đồ uống chứa hàm lượng đường cực cao, lên đến 70 gram đường trong một khẩu phần, nguy cơ tử vong do ung thư tuyến tụy có thể cao gấp ba lần so với những người không tiêu thụ chúng. Nguy cơ ung thư vú cũng được ghi nhận có thể tăng gần 50% ở những người thường xuyên uống đồ uống nhiều đường.
Cơ chế gây hại của đường. Việc tiêu thụ quá nhiều đường, đặc biệt là đường dạng lỏng dễ hấp thụ, có thể kích thích cơ thể sản sinh ra lượng lớn insulin. Tình trạng này kéo dài dẫn đến kháng insulin và làm tăng nồng độ yếu tố tăng trưởng giống insulin 1 (IGF-1), một yếu tố được biết đến là có vai trò thúc đẩy sự phát triển của tế bào ung thư. Bên cạnh đó, đường còn làm tăng tình trạng viêm nhiễm trong cơ thể, góp phần gây tăng cân, béo phì và suy giảm chức năng hệ miễn dịch – tất cả đều là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các loại ung thư khác nhau.
Rượu bia: Chất gây ung thư được WHO cảnh báo và yếu tố di truyền ở người châu Á
Rượu bia là loại đồ uống phổ biến trong các cuộc vui, liên hoan, nhưng tác hại của nó đối với sức khỏe, đặc biệt là nguy cơ ung thư, đã được khoa học chứng minh rõ ràng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức phân loại rượu là chất gây ung thư Nhóm 1, tức là có đầy đủ bằng chứng khẳng định khả năng gây ung thư ở người. Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ trực tiếp giữa lượng rượu tiêu thụ và nguy cơ ung thư. Cụ thể, việc tiêu thụ mỗi 18 gram rượu nguyên chất (tương đương khoảng 1,5 lon bia hoặc một ly rượu vang nhỏ) mỗi ngày có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư ruột lên tới 7%.
Nguyên nhân chính nằm ở quá trình chuyển hóa rượu trong gan. Khi gan xử lý ethanol (cồn), nó tạo ra một sản phẩm phụ gọi là acetaldehyde. Acetaldehyde cũng được WHO xếp vào danh sách chất gây ung thư Nhóm 1, có khả năng gây tổn thương DNA và cản trở quá trình sửa chữa DNA của tế bào. Điều đặc biệt đáng lưu ý là yếu tố di truyền ở người châu Á. Có khoảng 30% dân số châu Á mang một biến thể gen khiến cơ thể thiếu hụt hoặc có hoạt tính kém của enzyme "acetaldehyde dehydrogenase", loại enzyme chịu trách nhiệm phân hủy acetaldehyde thành chất ít độc hại hơn. Khi acetaldehyde không được phân hủy kịp thời, nó sẽ tích tụ trong cơ thể, gây tổn thương DNA nghiêm trọng hơn và làm tăng đáng kể nguy cơ đột biến gen dẫn đến ung thư, đặc biệt là ung thư thực quản và các khối u ác tính ở vùng đầu và cổ. Do đó, nguy cơ mắc ung thư do lạm dụng rượu bia thường cao hơn ở người châu Á so với các chủng tộc khác.
Đồ uống quá nóng: Nguy cơ tiềm ẩn từ nhiệt độ cao đối với thực quản
Nhiều người có thói quen thưởng thức các loại đồ uống nóng như trà, cà phê ngay khi vừa pha xong, khi nhiệt độ còn rất cao. Tuy nhiên, đây lại là một thói quen tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe mà ít ai ngờ tới. WHO cũng đã phân loại đồ uống có nhiệt độ trên 65 độ C vào Nhóm 2A, tức là "có thể gây ung thư cho người". Lớp niêm mạc mỏng manh lót bên trong miệng và thực quản của chúng ta có khả năng chịu nhiệt khá kém, chỉ vào khoảng 45 độ C và không nên vượt quá 50 độ C. Khi chúng ta uống đồ uống có nhiệt độ cao hơn mức này, lớp niêm mạc sẽ bị bỏng nhiệt.
Nếu thói quen này lặp đi lặp lại thường xuyên, tình trạng bỏng nhiệt liên tục sẽ dẫn đến viêm mãn tính tại niêm mạc miệng và thực quản. Tình trạng viêm mãn tính kéo dài chính là một yếu tố nguy cơ thúc đẩy sự tăng sinh bất thường của các tế bào, tạo điều kiện cho các đột biến gen xảy ra và cuối cùng có thể dẫn đến sự hình thành các khối u ung thư. Do đó, dù việc thưởng thức một tách trà hay cà phê nóng hổi có thể mang lại cảm giác khoan khoái và hương vị đậm đà hơn, chúng ta nên tập thói quen chờ cho đồ uống nguội bớt đến nhiệt độ vừa phải trước khi uống, đặc biệt là khi uống trong bữa ăn hoặc uống với số lượng nhiều.
Nước ép trái cây đóng gói: Cạm bẫy "tự nhiên" và gánh nặng cho gan
Nước ép trái cây đóng gói sẵn thường được quảng cáo với những thông điệp hấp dẫn như "100% tự nhiên", "nguyên chất từ trái cây", khiến nhiều người lầm tưởng đây là một lựa chọn đồ uống lành mạnh. Tuy nhiên, sự thật có thể không hoàn toàn như vậy. Nghiên cứu từ Đại học Tufts cũng chỉ ra rằng việc tiêu thụ thường xuyên các loại nước ép trái cây chế biến sẵn này trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư lên tới 12%, đặc biệt là nguy cơ mắc ung thư gan.
Lý giải cho điều này nằm ở quá trình chế biến và thành phần của sản phẩm. Khi ép trái cây công nghiệp, phần lớn chất xơ quý giá có trong quả thường bị loại bỏ. Thiếu chất xơ, đường fructose tự nhiên có trong trái cây sẽ được hấp thụ vào máu một cách ồ ạt và nhanh chóng. Gan là cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa lượng đường fructose dư thừa này thành chất béo. Quá trình này kéo dài sẽ dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ và gây ra phản ứng viêm tại gan, làm tăng nguy cơ phát triển thành xơ gan và ung thư gan.
Bên cạnh đó, không thể loại trừ khả năng trong quá trình chế biến hàng loạt, các nhà sản xuất có thể bổ sung thêm đường, chất tạo màu, chất bảo quản và các loại phụ gia khác để tăng hương vị và thời gian bảo quản, những yếu tố này cũng có thể gây hại cho sức khỏe nếu tiêu thụ quá nhiều. Ngay cả đối với các loại nước ép được quảng cáo là tự nhiên hoàn toàn, không thêm đường, Tiến sĩ Hoàng Xuân cũng khuyên người tiêu dùng không nên uống quá nhiều, giới hạn ở mức dưới 400ml mỗi ngày và nên ưu tiên lựa chọn các loại trái cây ít ngọt để ép. Tuy nhiên, lựa chọn tốt nhất vẫn là ăn trái cây tươi nguyên quả để nhận được trọn vẹn chất xơ và các dưỡng chất có lợi khác.
Lựa chọn đồ uống thông minh vì sức khỏe dài lâu
Thông tin về những nguy cơ tiềm ẩn từ các loại đồ uống quen thuộc hàng ngày có thể khiến nhiều người bất ngờ và lo lắng. Tuy nhiên, mục đích của những cảnh báo này không phải là để gây hoang mang mà là để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc lựa chọn đồ uống một cách có ý thức hơn. Rõ ràng, việc tiêu thụ thiếu kiểm soát các loại đồ uống nhiều đường, rượu bia, đồ uống quá nóng hay nước ép trái cây công nghiệp đều có thể mang lại những hậu quả không mong muốn cho sức khỏe về lâu dài.
Vì vậy, để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình, mỗi người cần cân nhắc kỹ lưỡng hơn trước khi lựa chọn đồ uống. Hãy tập thói quen đọc kỹ thành phần dinh dưỡng, hạn chế tối đa các loại đồ uống chứa nhiều đường và chất phụ gia. Sử dụng rượu bia một cách có trách nhiệm hoặc tốt nhất là không sử dụng. Chờ đồ uống nóng nguội bớt trước khi thưởng thức và ưu tiên ăn trái cây tươi thay vì các loại nước ép đóng chai. Việc lựa chọn những thức uống lành mạnh hơn như nước lọc, trà thảo mộc không đường, sữa ít béo... cùng với một chế độ ăn uống cân bằng và lối sống năng động sẽ là nền tảng vững chắc cho một sức khỏe tốt và phòng ngừa bệnh tật hiệu quả, bao gồm cả ung thư.
Bảo Anh