Bao La là làng nghề có lịch sử hàng trăm năm, gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt và sản xuất của cư dân vùng ven đầm phá Tam Giang. Từ bao đời nay, những sản phẩm mộc mạc như rổ, rá, thúng, mủng không chỉ phục vụ đời sống thường nhật mà còn phản ánh sự khéo léo, tinh tế của người thợ “chân đất”. Tuy nhiên, bước sang những năm cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, làng nghề dần rơi vào thoái trào khi các sản phẩm nhựa giá rẻ, tiện dụng tràn ngập thị trường. Nghề truyền thống bị thu hẹp, nhiều hộ dân bỏ nghề, nguy cơ thất truyền hiện hữu.
Trong bối cảnh đó, việc thành lập Hợp tác xã (HTX) mây tre đan Bao La năm 2007 mang ý nghĩa như một bước ngoặt lịch sử. Không đơn thuần là tập hợp những người thợ để duy trì nghề, HTX được xác định là “bà đỡ” cho làng nghề, là hạt nhân tổ chức lại sản xuất theo hướng bài bản, hiệu quả và bền vững. Tuy nhiên, con đường đi lên của HTX không hề bằng phẳng. Những năm đầu hoạt động, HTX đối mặt với hàng loạt khó khăn về vốn, thị trường, mẫu mã sản phẩm và tư duy sản xuất còn nặng tính tự phát.
HTX sở hữu hơn 500 mẫu mã khác nhau, liên tục cho ra đời nhiều sản phẩm mới phù hợp với nhu cầu của khách du lịch, các cơ sở dịch vụ và thị trường xuất khẩu. (Ảnh: Quốc Dũng)
Sự chuyển mình thực sự chỉ diễn ra khi HTX mạnh dạn thay đổi cách làm, chuyển từ sản xuất manh mún sang sản xuất hàng hóa gắn với chuỗi giá trị. Bắt đầu từ năm 2009, với sự hỗ trợ của các chương trình khuyến công Trung ương và địa phương, cùng sự đồng hành của Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX TP Huế và chính quyền các cấp, HTX mây tre đan Bao La từng bước xây dựng mô hình phát triển lấy thị trường làm trung tâm, lấy chất lượng sản phẩm và giá trị văn hóa làm nền tảng.
Từ chỗ chỉ sản xuất những vật dụng truyền thống đơn giản, HTX đã không ngừng đổi mới tư duy, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao hàm lượng sáng tạo và thẩm mỹ. Đến nay, HTX sở hữu hơn 500 mẫu mã khác nhau, liên tục cho ra đời nhiều sản phẩm mới phù hợp với nhu cầu của khách du lịch, các cơ sở dịch vụ và thị trường xuất khẩu. Đặc biệt, nhiều sản phẩm được xem như những “tác phẩm thủ công mỹ nghệ”, mô phỏng các biểu tượng văn hóa đặc trưng của Huế như Kinh thành Huế, chùa Thiên Mụ, cầu Trường Tiền, Cầu ngói Thanh Toàn… Qua đó, mỗi sản phẩm không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn kể câu chuyện về văn hóa và bản sắc vùng đất Cố đô.
Một trong những điểm nổi bật của mô hình HTX Bao La là sự gắn kết hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Sản phẩm được chế tác từ tre, mây – những nguyên liệu sẵn có tại địa phương, thân thiện với môi trường, góp phần giảm thiểu rác thải nhựa và hướng đến xu hướng tiêu dùng xanh. Đồng thời, HTX thu hút đông đảo lao động tham gia, đặc biệt là phụ nữ trong thời gian nông nhàn, tạo việc làm ổn định, nâng cao thu nhập và giữ chân lao động tại chỗ.
Không dừng lại ở thị trường nội địa, HTX mây tre đan Bao La còn từng bước mở rộng cánh cửa ra thị trường quốc tế. Nhờ sản xuất gắn với chuỗi giá trị, HTX ký kết hợp đồng tiêu thụ ổn định với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, đưa sản phẩm sang nhiều quốc gia như Mỹ, Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc… Những chuyến hàng xuất khẩu không chỉ mang lại nguồn thu đáng kể mà còn góp phần khẳng định chất lượng và vị thế của sản phẩm làng nghề Việt Nam trên thị trường thế giới.
Theo ông Võ Văn Dinh, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX mây tre đan Bao La, doanh thu hằng năm của HTX hiện đạt trên 5 tỷ đồng, trong đó riêng xuất khẩu bình quân mỗi tháng mang lại khoảng 300 triệu đồng. HTX tạo việc làm thường xuyên cho hơn 100 lao động với mức thu nhập từ 4–6 triệu đồng/người/tháng – con số có ý nghĩa quan trọng đối với khu vực nông thôn.
Đặc biệt, bộ sản phẩm đèn trang trí, rổ, rá của HTX được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao cấp thành phố. Đây không chỉ là sự ghi nhận về chất lượng, mẫu mã và quy trình sản xuất, mà còn là minh chứng cho hiệu quả của mô hình HTX gắn với chuỗi giá trị trong phát triển sản phẩm đặc trưng địa phương. Từ nền tảng OCOP 4 sao, HTX đang tiếp tục đầu tư cải tiến, nâng cao năng lực sản xuất, hướng tới mục tiêu đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp quốc gia.
Song song với phát triển sản xuất, HTX mây tre đan Bao La còn chú trọng gắn kết làng nghề với du lịch trải nghiệm. Việc đầu tư xây dựng nhà trưng bày, xưởng sản xuất, chỉnh trang cảnh quan, đào tạo kỹ năng đón tiếp khách tham quan đã biến làng nghề thành điểm đến hấp dẫn trong các tour tuyến du lịch cộng đồng gắn với đầm phá Tam Giang. Qua đó, giá trị kinh tế của sản phẩm được nâng cao, đồng thời góp phần lan tỏa giá trị văn hóa làng nghề.
Thực tiễn từ HTX mây tre đan Bao La cho thấy, xây dựng HTX gắn với chuỗi giá trị không chỉ là giải pháp kỹ thuật trong tổ chức sản xuất, mà còn là tư duy phát triển mang tính chiến lược đối với kinh tế tập thể. Khi HTX đóng vai trò trung tâm kết nối người lao động, nguyên liệu, sản xuất, thị trường và thương hiệu, làng nghề truyền thống sẽ có cơ hội hồi sinh và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập.
Có thể khẳng định, mô hình HTX mây tre đan Bao La là minh chứng rõ nét cho chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế tập thể trong giai đoạn mới. Đây không chỉ là câu chuyện thành công của một làng nghề, mà còn là bài học kinh nghiệm có giá trị thực tiễn trong việc nâng tầm sản phẩm OCOP, phát triển nông thôn mới và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, bền vững, lấy con người và bản sắc văn hóa làm trung tâm.
Bùi Quốc Dũng