Nằm lặng lẽ giữa núi rừng hùng vĩ của huyện Yên Châu, bản Ôn Ốc, xã Mường Lựm, là nơi ẩn chứa một trong những báu vật thiên nhiên hiếm hoi: cây chè shan tuyết cổ thụ. Với độ cao hơn 1.300 mét so với mặt nước biển, nơi đây sở hữu những cây chè già cỗi, vươn mình giữa trời mây, được coi là biểu tượng của sức sống mãnh liệt và bản sắc văn hóa độc đáo của vùng núi phía Bắc.
Những cây chè cổ thụ này không chỉ là tài nguyên thiên nhiên quý báu mà còn là phần gắn bó sâu sắc với đời sống của cộng đồng dân tộc tại đây.
Di sản trà hàng trăm năm
Theo những người cao tuổi trong bản, những cây chè này đã có mặt từ hàng trăm năm trước. Khi sinh ra, họ chỉ thấy những cây chè mọc tự nhiên trên đỉnh núi Pha Đét. Đặc biệt, thân cây chè nhuộm màu trắng mốc, phủ một lớp rêu phong xanh, búp chè tròn trịa, mọc dày đặc, là dấu hiệu đặc trưng của giống chè shan tuyết. Vùng chè này từng được người dân thu hái để làm nước uống hoặc làm quà biếu, sau đó mang về các xã như Chiềng Hặc, Tú Nang để đổi lấy thóc gạo hoặc vải vóc. Cách bảo quản chè thủ công của bà con, sao chè trên chảo gang rồi cho vào ống lam tươi để giữ được hương vị lâu dài, chính là minh chứng cho một truyền thống chè độc đáo.
Cây chè cổ thụ cao hơn 15m, thân mốc trắng rêu phong.
Những cây chè cổ thụ này không chỉ là tài nguyên thiên nhiên quý báu mà còn là phần gắn bó sâu sắc với đời sống của cộng đồng dân tộc tại đây. Tuy nhiên, trong một khoảng thời gian dài, vùng chè cổ thụ ở Ôn Ốc đã bị bỏ hoang. Nhiều gốc chè bị chặt để nhường đất cho các cây trồng khác, một số bị gia súc phá hoại và rồi chết dần theo năm tháng. Diện tích chè giảm sút nghiêm trọng, chỉ còn một phần nhỏ tồn tại.
Hành trình khôi phục và phát triển
Nhận thức được giá trị kinh tế và văn hóa của chè shan tuyết cổ thụ, các thành viên HTX Tuổi trẻ 26/3, thị trấn Yên Châu, đã quyết định cùng chính quyền địa phương phát động một chiến lược khôi phục vùng chè này. Anh Nguyễn Văn Toàn, Phó Giám đốc HTX Tuổi trẻ 26/3, chia sẻ: “Năm 2018, tôi được bà con mời thưởng thức chè cổ thụ ở đây. Nước chè có màu vàng nâu, vị chát nhẹ khi mới uống và ngọt dịu ở cuống họng. Đó là một hương vị rất đặc biệt mà không đâu có được.” Với tầm nhìn dài hạn, HTX đã vận động bà con giữ gìn, chăm sóc những cây chè còn lại, đồng thời hướng dẫn cách chăm sóc đúng kỹ thuật, bảo vệ sự phát triển của giống chè quý hiếm này.
Người dân bản Ôn Ốc, xã Mường Lựm, thu hoạch chè shan tuyết cổ thụ.
Các biện pháp chăm sóc như đốn tỉa cây, hạ tán để cây ra búp dễ thu hoạch, và bảo quản chè búp tươi sau khi thu hái đã được áp dụng, giúp tăng trưởng vùng chè. Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn, HTX Tuổi trẻ 26/3 còn hợp tác với bà con để xây dựng thương hiệu chè Shan tuyết Ôn Ốc, nâng cao giá trị sản phẩm và phát triển kinh tế cho người dân.
Từ sản phẩm địa phương đến thương hiệu quốc gia
Để chè Shan tuyết Ôn Ốc có thể vươn xa, HTX đã đầu tư vào máy móc, bao bì sản phẩm bắt mắt, và đưa chè lên các sàn giao dịch điện tử như Lazada, Vỏ sò, Sen đỏ, giúp quảng bá rộng rãi hơn. Nhờ những nỗ lực này, chè Ôn Ốc đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao, mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ cho cả cộng đồng. Mỗi năm, bà con nơi đây thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 11, với sản lượng chè khô trung bình đạt khoảng 1,4 tấn búp tươi/năm. Những hộ gia đình tham gia thu hoạch, chăm sóc chè đều nhận được sự hỗ trợ từ HTX trong việc kỹ thuật chăm sóc cây, từ việc bón phân hữu cơ đến việc thu hái đúng kỹ thuật.
Anh Vừ A Tống, một trong những hộ gia đình sở hữu vườn chè cổ thụ, cho biết: “Tôi không chỉ thu hoạch chè cho gia đình mà còn liên kết với 10 hộ khác để chăm sóc, thu hái và sao chè cho HTX. Sản lượng chè mỗi năm đều tăng, nhờ vào việc áp dụng các kỹ thuật mới và chăm sóc đúng cách.”
Sự gắn bó với thiên nhiên và phát triển bền vững
Không chỉ tập trung vào việc phục hồi diện tích chè cổ thụ, người dân bản Ôn Ốc còn đang nỗ lực phát triển bền vững bằng cách chăm sóc chè theo hướng hữu cơ. Ông Thào A Vạng, Bí thư Chi bộ, Trưởng bản Ôn Ốc, chia sẻ: “Chúng tôi quyết tâm không phun thuốc hay sử dụng phân bón hóa học để bảo vệ hương vị tự nhiên của chè. Từ năm 2019 đến nay, bà con đã trồng mới 1.000 cây chè shan tuyết, với mục tiêu phát triển lâu dài.” Điều này không chỉ bảo vệ chất lượng chè mà còn giúp bảo tồn môi trường tự nhiên, nâng cao giá trị sản phẩm trong mắt người tiêu dùng.
Bản Ôn Ốc hiện nay còn là nơi khôi phục và phát triển cây chè shan tuyết với 355 cây chè cổ thụ, được chăm sóc kỹ lưỡng và liên tục trồng thêm cây giống mới. Sự khôi phục vùng chè này không chỉ góp phần bảo tồn một phần di sản thiên nhiên mà còn mang lại nguồn thu nhập ổn định cho cộng đồng địa phương. Cây chè cổ thụ ở Ôn Ốc đang trên đà phát triển mạnh mẽ, hứa hẹn sẽ tiếp tục chinh phục những thị trường mới và nâng cao giá trị kinh tế cho bà con.
Hành trình phục hồi và phát triển cây chè shan tuyết cổ thụ ở Ôn Ốc là một minh chứng cho sự nỗ lực không ngừng của cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn di sản văn hóa và khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên. Với sự kết hợp giữa truyền thống và đổi mới, chè Shan tuyết Ôn Ốc không chỉ là một sản phẩm của thiên nhiên mà còn là niềm tự hào, là bước tiến quan trọng trong việc phát triển kinh tế bền vững cho bà con nơi đây.