Những ngày cuối tháng 4 này, trên đỉnh Tây Côn Lĩnh thuộc huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang, hàng ngàn cây chè Shan tuyết trăm năm tuổi bước vào mùa thu hoạch. Đây cũng là thời điểm người dân các bản làng dưới chân dãy núi Tây Côn Lĩnh tất bật thu hái những búp chè non, góp phần tạo nên mùa xuân đặc sắc tại vùng cao. Chè Shan tuyết không chỉ là sản vật đặc trưng của Vị Xuyên mà còn là niềm tự hào của toàn tỉnh Hà Giang, đem lại nguồn thu nhập bền vững, giúp người dân cải thiện cuộc sống và vượt qua nghèo khó.
Người Dao xã Phương Tiến Vị Xuyên tất bật hái chè Shan tuyết cổ thụ trăm năm tuổi trên dẫy Tây Côn Lĩnh hùng vĩ.
Chè Shan tuyết ở Tây Côn Lĩnh mọc trên những sườn núi đá cheo leo, độ cao từ 800 đến hơn 2.000 mét so với mực nước biển. Tại đây, cây chè sinh trưởng trong một môi trường đặc biệt: mây mù bao phủ suốt năm, tạo nên một không gian tự nhiên lý tưởng cho sự phát triển của loại chè quý này. Khi mùa xuân đến, những chồi non chè bắt đầu đua nhau mọc lên, phủ kín những cánh rừng, tạo nên một cảnh tượng tuyệt đẹp giữa thiên nhiên hoang sơ. Người dân, chủ yếu là đồng bào Dao, Mông, bắt đầu vào vụ thu hái chè, một công việc đòi hỏi sức khỏe dẻo dai, kinh nghiệm và sự kiên nhẫn.
Chè Shan tuyết cổ thụ đều được người dân hái thủ công bằng tay tuy sản lượng không cao nhưng chất lượng rất tốt và thơm ngon.
Mỗi buổi sáng sớm, khi trời còn chưa sáng, người dân đã chuẩn bị cơm đùm, cơm nắm, gùi theo dụng cụ lên núi. Việc thu hái chè ở đây hoàn toàn thủ công. Những cây chè cổ thụ, có những cây cao đến cả chục mét, đòi hỏi người hái phải leo lên nhánh cây, tỉ mỉ hái từng búp chè non. Chị Lý Thị Hoa, một người có hơn 30 năm kinh nghiệm hái chè, chia sẻ rằng công việc này rất vất vả, nhưng nó là nghề truyền thống của tổ tiên, là niềm tự hào và là cách để họ gìn giữ chất lượng chè ngon, tự nhiên. Việc hái chè không chỉ là công việc mưu sinh mà còn là phần không thể thiếu trong văn hóa của người dân nơi đây.
Chè Shan tuyết cổ thụ sau khi hái sẽ được phơi héo và sao thủ công để giữ nguyên hương vị.
Tại xã Phương Tiến, huyện Vị Xuyên, nhiều gia đình cũng tham gia vào việc thu hoạch chè Shan tuyết. Gia đình anh Bàn Văn Điệp, thôn Nà Màu, với 5ha chè cổ thụ, thu hoạch khoảng 1 tấn chè tươi mỗi năm. Sau khi sao chè, anh có thể sản xuất được khoảng 500kg chè khô. Với giá bán trung bình hiện nay từ 400.000 đến hơn 2 triệu đồng/kg, mỗi năm gia đình anh có thể thu về hơn 100 triệu đồng, một nguồn thu không nhỏ đối với người dân vùng cao. Anh Điệp cho biết, chè Shan tuyết ở đây không chỉ mọc tự nhiên mà còn không sử dụng phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật, vì vậy chè có hương thơm đặc trưng, vị ngọt hậu rất đặc biệt.
Chè Shan tuyết Vị Xuyên không giống như chè sản xuất đại trà ở các vùng đồng bằng. Nó phát triển trong điều kiện bán hoang dã, tự nhiên, không bị tác động bởi hóa chất. Chất chè vì thế rất thơm ngon và an toàn. Những cây chè này đã trở thành tài sản quý giá không chỉ về mặt kinh tế mà còn về giá trị văn hóa của cộng đồng các dân tộc tại đây. Ông Cấn Văn Hiển, Chủ tịch UBND xã Phương Tiến, cho biết chính quyền địa phương đang khuyến khích người dân cải thiện kỹ thuật chăm sóc, sản xuất sạch và phát triển mẫu mã, nhãn hiệu cho sản phẩm chè Shan tuyết, nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và phát triển bền vững.
Nhiều người dân nơi đây cũng đã chủ động thay đổi cách thức kinh doanh, tìm kiếm cơ hội quảng bá sản phẩm chè qua các kênh mạng xã hội. Chị Bàn Thị Hom, một trong những người trẻ tại thôn Nà Màu, chia sẻ rằng gia đình chị đã đầu tư máy móc, bao bì, tem nhãn và sử dụng mã QR để quảng bá sản phẩm, giúp chè Shan tuyết không chỉ được tiêu thụ tại địa phương mà còn vươn xa tới nhiều tỉnh thành và xuất khẩu ra nước ngoài. Nhờ vậy, thu nhập của gia đình chị cũng tăng lên đáng kể.
Huyện Vị Xuyên hiện có hơn 3.500ha chè Shan tuyết, trong đó, hơn 70% là chè vùng cao. Vào năm 2015, hơn 220 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại xã Cao Bồ đã được công nhận là cây Di sản. Tổng sản lượng chè của huyện mỗi năm đạt hàng nghìn tấn, đóng góp lớn vào nền kinh tế địa phương. Nhiều sản phẩm chè Shan tuyết của Vị Xuyên đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh, khẳng định chất lượng và uy tín trên thị trường trong nước và quốc tế. Mùa thu hoạch chè Shan tuyết không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho người dân mà còn là một phần không thể thiếu trong nét văn hóa độc đáo của vùng cao. Những cây chè cổ thụ đã trở thành biểu tượng của sự bền bỉ, phát triển và niềm tự hào của nhân dân Vị Xuyên và Hà Giang.