Những cây chè cổ thụ được người Mông tôn vinh là 'bất tử'
Đối với cộng đồng người Mông sinh sống lâu đời tại Tủa Chùa, cây chè Shan tuyết không chỉ là một loài thực vật, mà là một biểu tượng thiêng liêng gắn liền với đời sống tâm linh và văn hóa. Họ gọi chúng là những cây "bất tử". Cái tên này xuất phát từ sức sống mãnh liệt, trường tồn qua thời gian của những gốc chè cổ thụ sần sùi, mốc thếch, vươn mình giữa sương gió núi rừng. Ngay cả những già làng cao tuổi nhất cũng không thể xác định chính xác những cây chè này có từ bao giờ, chỉ biết chúng đã ở đó, chứng kiến bao thăng trầm của bản làng qua nhiều thế hệ.
Sự quý giá của quần thể chè này đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận khi trao bằng "Cây di sản Việt Nam" cho 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại hai thôn Sín Chải và Hấu Chua vào năm 2022. Bên cạnh di sản sống này, từ năm 1990 đến 2015, người dân Tủa Chùa đã mở rộng diện tích canh tác, trồng mới hơn 300 héc-ta chè Shan tuyết tại các xã Sính Phình, Tả Sìn Thàng, Tả Phìn và Sín Chải, tạo nên một vùng nguyên liệu rộng lớn và ổn định.
Hương vị đặc trưng từ thổ nhưỡng và khí hậu vùng cao
Chè Shan tuyết Tủa Chùa chinh phục người thưởng thức bởi chất lượng và hương vị đặc biệt khó lẫn. Hai dòng sản phẩm chính được bảo hộ chỉ dẫn địa lý là chè xanh Shan tuyết và chè phổ nhĩ sống Shan tuyết đều được chế biến từ những búp chè non 1 tôm 2-3 lá, tuyển chọn kỹ lưỡng. Chè xanh Shan tuyết Tủa Chùa nổi bật với ngoại hình cánh chè chắc, xoăn chặt. Khi pha, nước chè có màu xanh vàng óng ả, trong trẻo và sánh đượm. Hương thơm của chè nhẹ nhàng, tự nhiên như hơi thở của núi rừng, vị chát dịu êm ái nơi đầu lưỡi và để lại hậu vị ngọt sâu, mạnh mẽ. Các chỉ số phân tích hóa học cho thấy hàm lượng tanin trong chè đạt từ 36,75% đến 41,94%, cùng hàm lượng chất hòa tan cao từ 45,68% đến 56,34%, minh chứng cho độ đậm đà của sản phẩm.
Trong khi đó, chè phổ nhĩ sống Shan tuyết lại mang một phong cách khác biệt. Nước chè có màu nâu đậm, sánh, tỏa ra mùi hương thơm nhẹ kết hợp giữa mùi lá tươi, chút hương vỏ tắc thanh tao và mùi gỗ mục trầm lắng. Với hàm lượng tanin từ 29,55% đến 36,75% và chất hòa tan từ 45,33% đến 51,94%, loại chè này mang đến trải nghiệm thưởng thức tinh tế và sâu sắc cho những người sành trà.
Sự hòa quyện giữa thiên nhiên và kỹ thuật canh tác bản địa
Chất lượng vượt trội của chè Shan tuyết Tủa Chùa là kết tinh của điều kiện địa lý tự nhiên độc đáo và phương pháp canh tác truyền thống của người dân địa phương. Vùng sản xuất chè nằm ở độ cao trên 800 mét so với mực nước biển, với địa hình đồi núi dốc về phía Nam, tạo điều kiện lý tưởng cho cây chè hấp thụ ánh sáng mặt trời, kích thích quá trình tích lũy tanin và chất hòa tan trong búp chè cao hơn hẳn so với hướng dốc phía Bắc. Thổ nhưỡng nơi đây cũng đóng vai trò quyết định. Đất trồng chè tại Tủa Chùa có hàm lượng lân tổng số cao, giúp bộ rễ phát triển mạnh, hút trọn vẹn dinh dưỡng và các nguyên tố vi lượng cần thiết để tổng hợp phenol – tiền chất tạo nên vị chát đặc trưng (tanin) của trà. Đồng thời, hàm lượng đạm trong đất ở mức trung bình, không dư thừa, giúp cân bằng quá trình sinh trưởng và đảm bảo chất lượng búp chè. Sự hiện diện hợp lý của các nguyên tố trung và vi lượng như Magie, Kẽm và Đồng cũng góp phần tối ưu hóa quá trình quang hợp và chuyển hóa chất, tạo nên hương vị và dược tính quý giá cho sản phẩm.
Bên cạnh yếu tố tự nhiên, kỹ thuật canh tác của người dân Tủa Chùa cũng là chìa khóa tạo nên sự khác biệt. Họ kiên định với phương pháp nông nghiệp sạch, chỉ sử dụng phân bón hữu cơ, tuyệt đối nói không với phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Quy trình thu hái hoàn toàn thủ công, chỉ chọn những búp non đạt chuẩn, giúp giữ nguyên vẹn phẩm chất của lá chè. Công đoạn chế biến cũng được thực hiện tỉ mỉ, với sự kiểm soát chặt chẽ về nhiệt độ và thời gian sao sấy. Tất cả các khâu từ trồng trọt, thu hái đến đóng gói đều diễn ra ngay tại khu vực địa lý được bảo hộ (bao gồm các xã Sính Phình, Tả Sìn Thàng, Tả Phìn và Sín Chải), đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc và giữ trọn vẹn "hồn cốt" của vùng đất Tủa Chùa trong từng ấm trà.
Việc được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý là sự ghi nhận xứng đáng cho nỗ lực bảo tồn và phát triển cây chè Shan tuyết của chính quyền và người dân Tủa Chùa. Đây sẽ là tấm "hộ chiếu" quan trọng giúp sản phẩm vươn xa hơn trên thị trường, khẳng định vị thế của một đặc sản mang đậm bản sắc văn hóa và giá trị thiên nhiên của vùng cao Tây Bắc.
Bảo An