Việt Nam hiện đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu chè, sản phẩm được xuất sang hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, giá chè xuất khẩu bình quân của nước ta hiện chỉ đạt khoảng 65% so với mức bình quân của thế giới và chỉ bằng 55% giá bình quân của chè xuất khẩu từ Ấn Độ và Sri Lanka.
Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT), cho biết năm 2022, sản lượng chè sản xuất đạt 194.000 tấn. Trong đó, 146.000 tấn được xuất khẩu, thu về 237 triệu USD. Trong khi đó, 48.000 tấn tiêu thụ trong nước, giá trị đạt hơn 7.500 tỉ đồng, tương đương 325 triệu USD.
Lượng chè tiêu thụ trong nước chỉ bằng 1/3 so với khối lượng chè xuất khẩu, tuy nhiên giá trị tiêu thụ trong nước cao hơn. Như vậy, làm thế nào để nâng cao giá trị xuất khẩu là thách thức với ngành chè Việt Nam trong thời gian tới", ông Mạnh nói.
Cho đến nay, Việt Nam đã chế biến được khoảng 15 loại chè khác nhau với sản phẩm chè chủ yếu là chè đen và chè xanh. Tuy nhiên, giá trị thành phẩm chè của Việt Nam vẫn thấp, chỉ bằng 70-75% so với sản phẩm cùng loại trên thị trường thế giới.
Thông tin về vấn đề chè Việt Nam giá rẻ hơn so với thị trường thế giới, ông Hoàng Vĩnh Long - Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam, cho rằng, những người làm chè xuất khẩu trong tình trạng dễ mua dễ bán, đang rơi vào bẫy giá rẻ của thế giới. Giải thích rõ hơn về giá chè, Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam nhận định, thế giới nhìn nhận thị trường chè Việt Nam là thị trường giá rẻ và tìm kiếm lợi nhuận tại đây. Trong khi đó, người làm chè đang ở tình trạng dễ mua, dễ bán nên không trau chuốt, làm mới mình mà chỉ tập trung sản xuất để đạt thỏa thuận mua bán trước mắt. Đó là lý do vì sao, chè Việt Nam dễ rơi vào "bẫy giá rẻ" của thế giới.
"Mảng nội tiêu chúng ta làm rất tốt, như tại các tỉnh Thái Nguyên, Hà Giang, Sơn La, Thái Nguyên, có loại chè bán thấp nhất ở giá bình quân 7 USD/kg nhưng cũng có loại chè bán với giá khoảng hơn 20 USD. Như vậy, hòa chung với giá nội tiêu, giá chè trung bình khoảng 4 USD/kg", ông Long thông tin.
Hiện nay, có nhiều nhà máy nhỏ chắp vá đang rơi vào bẫy giá rẻ do thời gian dài chưa có đổi mới như nông nghiệp phá vỡ sản xuất tập trung, nông công nghiệp còn ít. Và họ lại tiếp tục tìm mua búp rẻ. Như vậy, để khắc phục hiện trạng này, cần tập trung liên kết doanh nghiệp, HTX, nông dân, chính quyền địa phương. Tất cả cần vào cuộc để khai thác tiềm năng, bỏ tư duy "dìm giá", phân tán thị trường.
Để nâng cao giá trị chè xuất khẩu, Đại diện Cục Trồng trọt cho rằng, một giải pháp thiết yếu là các địa phương đẩy mạnh tổ chức sản xuất chè an toàn và liên kết tiêu thụ, nâng cao năng lực biến. Việc tổ chức sản xuất chè an toàn và liên kết tiêu thụ cần được đẩy mạnh, cùng với đầu tư công nghệ hiện đại, ứng dụng quy trình kỹ thuật phù hợp với từng loại đất, phát triển các sản phẩm chè đa dạng…
Ngoài ra, các địa phương, doanh nghiệp đẩy mạnh thương mại điện tử, ứng dụng các công cụ kinh tế số như ngân hàng xanh, tín dụng xanh, chủ động liên kết vùng sản xuất với hệ thống phân phối và tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do như CPTPP và EVFTA để giúp mở rộng thị trường, từ đó nâng cao giá trị ngành chè.
Theo ông Đoàn Anh Tuân - Giám đốc Công ty TNHH Thế Hệ Mới, trong giai hiện đoạn hiện nay, người sản xuất, chế biến và thương mại chè cần tập trung nâng cao giá trị gia tăng, thay đổi tư duy để chè trở thành cây làm giàu.
Khẳng định thương hiệu Cozy đã chọn một hướng đi khác biệt khi tiếp cận cây chè, ông Đoàn Anh Tuân nhấn mạnh: "Chúng tôi không sử dụng nguồn lao động hái búp chè và làm chè thủ công như các hộ gia đình ở Thái Nguyên. Thay vào đó, chúng tôi phát triển vườn chè hữu cơ, thu hoạch bằng máy và tập trung sản xuất bôt trà xanh với số lượng lớn, đáp ứng nhu cầu thị trường".
Theo ông Tuân, cây chè không còn là cây xóa đói giảm nghèo mà đã thực sự trở thành cây làm giàu, tạo sinh kế cho lao động địa phương. Trong thời gian tới, để nâng cao hiệu quả và gia tăng giá trị sản phẩm, các nhà sản xuất chè cần thay đổi cách nhìn nhận và nắm bắt xu hướng thị trường, không chạy theo số lượng mà tập trung nâng cao chất lượng, không ngừng đổi mới trong sản xuất nhằm nâng cao sức cạnh tranh.
Bên cạnh việc đầu tư công nghệ, cũng cần có tư duy mới để nâng cao giá trị của sản phẩm chè Việt Nam. Đơn cử như chè sen, loại chè được ướp một cách tinh tế và độc đáo, đủ khả năng trở thành quốc bảo với giá trị cao hơn. Điều này sẽ giúp biến chè sen thành một sản phẩm mang tầm quốc tế, xứng đáng với giá trị mà loại chè này mang lại.
Liên tục nhiều năm là doanh nghiệp xuất khẩu chè lớn nhất Việt Nam, Công ty TNHH Thế Hệ Mới - thương hiệu trà Cozy tập trung mạnh vào giá trị gia tăng cho sản phẩm bằng cách đầu tư phát triển khoa học công nghệ, máy móc trang thiết bị hiện đại. Các sản phẩm như trà đóng chai, trà túi lọc và trà hòa tan của Cozy đều cam kết không sử dụng chất bảo vệ thực vật hay chất bảo quản, nhằm bảo đảm an toàn sức khỏe cho người tiêu dùng.
Với tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt, sản phẩm của Công ty TNHH Thế Hệ Mới được xuất khẩu sang châu Âu với số lượng lớn, khẳng định sự phát triển vượt trội và tầm nhìn dài hạn của thương hiệu Cozy trong ngành trà Việt Nam.
Cùng với đầu tư công nghệ, ông Tuân dự kiến sẽ phát triển các sản phẩm như du lịch sinh thái tại các vùng trồng chè. "Việt Nam có nhiều sản phẩm độc đáo như chè sen được ướp độc đáo và tinh tế, đủ khả năng đưa lên tầm quốc bảo với giá trị cao hơn", ông Tuân kỳ vọng.
Nhìn nhận lại sự phát triển của ngành chè những năm qua, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Quốc Doanh cho rằng, cây chè có sự phát triển lớn, nhất là trong vòng 2 năm gần đây. Tuy nhiên, còn có một số vấn đề ngành chè đang đối mặt như giá người dân được hưởng từ bán cây chè rất thấp, bình quân chỉ khoảng 6.000 đồng/kg chè búp. Trong khi đó, giá bán cây ăn quả, cà phê… đang tăng dần. Đây là một vấn đề cần trăn trở.