Trong văn hóa Việt Nam, trà chưa bao giờ chỉ là một thức uống. Trà là ký ức, là đạo lý, là một phần linh hồn dân tộc. Một chén trà nhỏ, tưởng chừng đơn sơ, nhưng lại chứa đựng trong đó cả một kho tàng lễ nghi, cách ứng xử và tinh thần trọng đạo hiếu, trọng lễ nghĩa điều đã thấm sâu vào máu thịt người Việt qua bao thế hệ. Bởi vậy, khi trẻ em được dạy cách pha trà, mời trà, đó không chỉ là truyền lại một kỹ năng sống, mà còn là đang tiếp lửa văn hóa, gieo mầm bản sắc dân tộc cho thế hệ tương lai.
Cô giáo Trường Mầm non Suối Giàng, xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn hướng dẫn học sinh cách pha trà và mời trà.
Trà, chiếc cầu nối giữa các thế hệ
Hình ảnh người lớn nhẹ nhàng rót trà, chậm rãi nâng chén mời ông bà, cha mẹ bằng hai tay, đi kèm một cúi đầu lễ phép, từng là bài học đầu đời của không ít đứa trẻ trong các gia đình Việt truyền thống. Những hành động tưởng chừng nhỏ nhặt ấy lại thể hiện trọn vẹn tinh thần tôn trọng, yêu thương và sự tinh tế trong giao tiếp. Ấy là cách cha ông ta dạy con cháu sống chậm lại, quan sát nhiều hơn, biết nghĩ đến người khác trước khi nghĩ cho mình.
Mô hình "Không gian văn hóa trà" tại Trường Tiểu học Phú Thượng – Thái Nguyên.
Thế nhưng, trong làn sóng hiện đại hóa và hội nhập toàn cầu, nhiều giá trị truyền thống đã và đang bị phai nhạt. Trẻ em ngày nay có thể thành thạo việc đặt món ở các quán cà phê hiện đại, nhưng lại lúng túng khi phải rót một chén trà mời ông bà. Chính sự "đứt gãy" nhẹ nhàng ấy trong nếp sống thường nhật đang khiến văn hóa trà một phần quan trọng của văn hóa Việt dần chìm khuất trong ký ức.
Trà và sự phát triển toàn diện của trẻ em
Giữa thời đại số hóa, nhiều nhà giáo dục đã lên tiếng về tầm quan trọng của các hoạt động “chậm” như làm vườn, nấu ăn hay pha trà. Những công việc này không chỉ giúp trẻ rèn luyện sự kiên nhẫn, tỉ mỉ mà còn hỗ trợ phát triển tư duy phản biện, khả năng kết nối cảm xúc và sống sâu sắc hơn. Pha trà với các bước đun nước, tráng ấm, chọn trà, rót mời là một chuỗi hành động giàu tính giáo dục. Trẻ học được từ đó sự cẩn trọng, tinh tế và quan trọng nhất: biết trân trọng từng khoảnh khắc kết nối cùng người thân.
Thay vì xem trà là thứ dành cho người lớn, việc đưa trà vào đời sống trẻ em lại mở ra một hướng đi mới mẻ: để các em hiểu rằng văn hóa không nằm ở điều to tát, mà ẩn trong những điều rất đỗi bình dị hàng ngày.
Học sinh Trường THPT Gang Thép (Thái Nguyên) hào hứng với trải nghiệm thực tế làm chè.
Khi trường học trở thành không gian văn hóa trà
Nhiều trường học hiện nay đã tiên phong đưa trà và văn hóa trà vào chương trình kỹ năng sống, mang lại kết quả đáng khích lệ. Tại Trường Mầm non Suối Giàng (Yên Bái), những em bé vùng cao đã được làm quen với cách pha trà từ chính những búp chè Shan tuyết cổ thụ của quê hương. Với các em, mỗi lần rót trà không đơn thuần là trải nghiệm, mà là một nhịp kết nối với truyền thống và tự hào về bản sắc vùng miền.
Tại Trường Tiểu học Phú Thượng (Hà Nội), “Không gian văn hóa trà” được xây dựng như một lớp học đặc biệt, nơi các em không chỉ học lịch sử và nghi thức trà đạo mà còn thực hành mời trà thầy cô, bạn bè. Trong khi đó, Trường Đội Cấn 1 tổ chức “Ngày hội Văn hóa Trà”, tạo sân chơi ý nghĩa giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa trà và văn hóa dân tộc.
Ở cấp THPT, mô hình trải nghiệm văn hóa trà tiếp tục được nhân rộng. Tại Thái Nguyên – thủ phủ chè Việt Nam, các trường như THPT Gang Thép và THPT Khánh Hòa đã tổ chức chương trình trải nghiệm tại không gian trà Tân Cương. Học sinh được tìm hiểu quy trình trồng, chăm sóc và chế biến chè, từ đó viết bài, quay video nhằm lan tỏa giá trị văn hóa tới cộng đồng. Đặc biệt, các cuộc thi pha trà, chế biến món ăn từ trà giúp học sinh vừa học hỏi vừa thỏa sức sáng tạo, làm mới văn hóa trà theo cách của riêng mình.
Từ chén trà nhỏ đến bản sắc lớn
Giữ gìn văn hóa dân tộc không nhất thiết phải là công trình đồ sộ hay lễ hội rầm rộ. Đôi khi, chỉ cần một ấm trà chiều cùng ông bà, một lần trẻ rón rén mời trà cha mẹ cũng đủ để khơi dậy một dòng chảy văn hóa bền bỉ. Văn hóa, nếu không được sống trong đời thường, sẽ mãi chỉ là khái niệm sách vở.
Việc dạy trẻ pha trà, mời trà nếu được lặp lại thường xuyên trong gia đình, nhà trường và cộng đồng hoàn toàn có thể trở thành phong trào xã hội có ý nghĩa. Bởi từ hành động ấy, trẻ học được cách biết ơn, biết kính trọng và biết yêu quý truyền thống. Trẻ lớn lên không chỉ với kiến thức, mà còn với nền tảng đạo đức và bản sắc văn hóa vững chắc.
Trong một thế giới thay đổi từng ngày, điều giữ một dân tộc đứng vững không nằm ở tốc độ hiện đại hóa, mà ở khả năng giữ được hồn cốt văn hóa trong từng hành vi nhỏ. Dạy trẻ pha trà, mời trà là một cách “đi ngược dòng” khi chọn sự chậm rãi giữa nhịp sống gấp gáp. Nhưng đó lại là hướng đi đúng đắn nếu ta mong muốn xây dựng một thế hệ biết yêu thương, biết sẻ chia và luôn tự hào với nguồn cội của mình.
Và rồi, trong hương thơm dịu nhẹ của chén trà trẻ mời hôm nay, có thể là hạt giống văn hóa sẽ nảy mầm, lớn lên thành những giá trị tốt đẹp không chỉ cho một người, mà cho cả một dân tộc.