Sơ chế lá chè xanh Tiên Phước trước khi sấy, tạo thành phẩm.
Hương vị từ đất và người Tiên Phước
Từ xa xưa, cây chè đã bén rễ trên vùng đất miền trung du Tiên Phước (thuộc tỉnh Quảng Nam cũ và nay là thành phố Đà Nẵng). Theo lời kể của các bậc cao niên, từ thuở ông cha khai sơn lập thôn, lập ấp, người dân đã trồng những luống chè đầu tiên trên các triền đồi thoai thoải. Chè Tiên Phước có hai giống chính là chè bộp và chè sẻ. Nếu chè bộp lá to, năng suất cao thì chè sẻ lại nhỏ nhắn, hương vị thanh tao và thơm dịu, giống như tính cách người xứ Quảng mộc mạc mà đằm sâu.
Để có được một luống chè xanh mướt, người trồng phải kiên trì suốt nhiều năm trời. Họ ươm hạt, chăm bón, che nắng, giữ đất rồi chờ cây lớn qua ba mùa mưa nắng mới cho thu hoạch. Mùa hái chè thường bắt đầu từ tháng hai âm lịch, khi sương sớm còn đọng trên lá. Tiếng cười nói rộn rã vang lên khắp các sườn đồi; những bàn tay nhanh nhẹn thoăn thoắt hái búp non, cho vào giỏ tre. Đó không chỉ là lao động mà là những ngày hội mùa màng đong đầy niềm vui.
Theo các cụ cao tuổi ở Tiên Phước, khoảng đầu thế kỷ XX, cùng với sự hình thành các đồn điền Đức Phú, Trung Đàn, Tùng Sơn… do người Pháp lập nên, chè Quảng Nam, trong đó có chè Tiên Phước từng là mặt hàng xuất khẩu quan trọng. Từ các ngọn đồi trung du, chè được gánh xuống Tam Kỳ, rồi theo xe ngựa ra Hội An, Đà Nẵng để chế biến, xuất sang Trung Quốc và Pháp.
Trong quá trình đó, không thể không nhắc đến vai trò của các thương nhân người Hoa. Họ là những người tinh tường và năng động trong buôn bán. Họ lập hiệu, mua chè tận vườn, thuê gánh hàng đi bộ hàng chục cây số ra quốc lộ. Nhờ vậy, chè Tiên Phước dần có chỗ đứng, trở thành sản vật quen thuộc trong những gói hàng xuất ngoại. Vào mỗi dịp Tết, người dân Tiên Phước thường nhận được quà biếu nhỏ từ các hiệu buôn. Đây là một trong những nét đẹp về mối quan hệ làm ăn xưa kia, giản dị mà nghĩa tình.
Không chỉ là thức uống giải khát, chè xanh Tiên Phước còn là vị thuốc của dân gian.
Một thứ thức uống, phương thuốc và ký ức
Không chỉ là thức uống giải khát, chè xanh Tiên Phước còn là vị thuốc của dân gian. Người xưa tin rằng, chè giúp tinh thần minh mẫn, giảm mệt mỏi và thanh lọc cơ thể. Trong dân y, chè được kết hợp với gừng, hành, đào nhân để chữa cảm lạnh; búp chè tươi giã nhỏ còn dùng trị viêm tai, sát khuẩn. Ở Nhật Bản, khoa học hiện đại đã chứng minh trong lá chè có tanin giúp khử phóng xạ cùng nhiều vitamin và khoáng chất quý giá. Tất cả những giá trị đó đã được cha ông ta cảm nhận từ nhiều đời trước, qua từng ngụm nước xanh ngắt.
Với người Quảng Nam, đặc biệt là ở Tiên Phước, uống chè không chỉ là một thói quen mà đó là một nghi lễ bình dị của đời sống. Sáng sớm, khi mặt trời còn lấp ló sau rặng cau, cụ già thong thả đun ấm nước, thả vài nắm chè tươi, để nước sôi dậy mùi hương ngai ngái. Một bát chè nóng được rót ra, xanh sẫm và sánh như mật, nhấp ngụm đầu tiên đã thấy cả hương đất trời trong đó. Trước khi ra đồng hay trong buổi gặp gỡ bạn bè, chén nước chè xanh luôn là cầu nối mở đầu cho những câu chuyện thân tình.
Giữ hồn quê trong từng ấm chè
Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, khi trà gói, trà túi lọc xuất hiện ở khắp nơi, thú uống chè xanh truyền thống vẫn lặng lẽ tồn tại trong những mái nhà xưa của vùng trung du Tiên Phước. Ở đó, người ta vẫn giữ thói quen “nước sôi, chè tươi”- thứ hương vị đậm đà không thể thay bằng bất cứ loại trà công nghiệp nào.
Sản phẩm chè xanh Tiên Phước đạt chứng nhận OCOP 3 sao.
Không chỉ là thức uống, chè xanh Tiên Phước còn là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào của người dân xứ Quảng. Nó nhắc nhớ về một thời lao động cần cù, về những gánh chè tươi trên các nẻo đường, về tiếng cười giòn tan giữa trưa nắng. Mỗi ngụm chè hôm nay như hòa tan cả quá khứ và hiện tại, để người con xa quê dù đi đến đâu vẫn nhớ về hương vị thân thuộc nơi miền trung du đầy nắng gió ấy.
Cùng trong dòng chảy và nhịp sống hiện đại, trải qua bao thăng trầm, chè xanh Tiên Phước vẫn giữ được vị riêng: chan chát nơi đầu lưỡi, ngọt dịu nơi cổ họng, và đậm đà trong ký ức. Đó là vị của đất, của nắng gió, của bàn tay cần mẫn và của tình người xứ Quảng.
Giữa cuộc sống hôm nay, khi con người tìm về những giá trị nguyên sơ, chén chè Tiên Phước vẫn là sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại, để hương quê không phai, và để lòng người thêm ấm./.