Từ cây dược liệu quý đến tiềm năng chế biến sâu
Theo các nghiên cứu của Viện Dược liệu, Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis) chứa hơn 50 hoạt chất saponin, trong đó có tới 26 loại chỉ tìm thấy ở loài sâm này, đặc biệt là nhóm ocotillol saponin có tác dụng tăng cường sức đề kháng, chống stress, cải thiện chức năng gan, tim mạch và thần kinh. Không chỉ củ mà cả lá và thân sâm đều giàu hoạt chất sinh học, mở ra khả năng khai thác bền vững và toàn diện.
Trong nhiều năm qua, Sâm Ngọc Linh chủ yếu được tiêu thụ dưới dạng củ tươi, ngâm rượu hoặc bào chế cao, với giá thành rất cao, chỉ phù hợp với nhóm người tiêu dùng có thu nhập lớn. Song, xu hướng mới của ngành dược liệu thế giới cho thấy, giá trị bền vững chỉ hình thành khi sản phẩm được chế biến sâu, ứng dụng đa dạng, đặc biệt là trong lĩnh vực đồ uống và thực phẩm chức năng.
Chính điều đó đang thúc đẩy các doanh nghiệp trong nước đầu tư vào dòng sản phẩm thức uống từ tinh chất sâm như rượu sâm, trà sâm, nước tăng lực tự nhiên, nước giải khát bổ dưỡng. Ở tỉnh Quảng Nam và Kon Tum cũ (nay là Đà Nẵng và Quảng Ngãi), một số thương hiệu như Vinapanax, Sâm Việt Nam, Ngọc Linh Kon Tum đã thử nghiệm chiết xuất saponin theo công nghệ tiên tiến, đảm bảo giữ trọn hoạt chất sinh học trong quá trình sản xuất. Những sản phẩm này không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao hơn cho người trồng sâm mà còn giúp “quốc bảo” Việt Nam đến gần hơn với đời sống hàng ngày của người tiêu dùng.
Nước Uống Sâm Ngọc Linh Lon 190ml- thương hiệu từ Nutifood.
Hướng phát triển bền vững cho vùng sâm quốc gia
Từ năm 2018, Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển cây dược liệu quốc gia, trong đó Sâm Ngọc Linh được xác định là cây chủ lực chiến lược. Tỉnh Quảng Nam, tỉnh Kon Tum cũ và Bộ Y tế đã phối hợp xây dựng quy hoạch vùng trồng sâm đạt chuẩn GACP-WHO, đồng thời thúc đẩy hình thành các chuỗi giá trị dược liệu từ trồng trọt- thu hái- chế biến- tiêu thụ.
Việc đưa sâm vào sản xuất thức uống là hướng đi có tính đột phá. Một mặt, nó mở rộng thị trường tiêu thụ, giảm rủi ro cho người trồng; mặt khác, giúp bảo tồn và nhân rộng vùng sâm giống quý. Khi các sản phẩm thức uống mang thương hiệu “Sâm Ngọc Linh” được thương mại hóa ở quy mô lớn, giá trị kinh tế của mỗi hecta sâm có thể tăng gấp nhiều lần so với trước, tạo sinh kế ổn định cho hàng nghìn hộ dân vùng núi cao như Trà Linh, Nam Trà My, Tu Mơ Rông….
Thực tế cho thấy, việc phát triển sản phẩm thức uống từ sâm còn giúp giảm áp lực lên nguồn củ tươi vốn cần nhiều năm mới thu hoạch. Lá, thân sâm có thể được khai thác hàng năm để chế biến, vừa tạo việc làm, vừa bảo tồn nguồn gen quý. Điều này phù hợp với định hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn mà Chính phủ đang khuyến khích.
Song song đó, các địa phương đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng nhận diện sản phẩm chính hãng, ngăn chặn sâm giả, sâm kém chất lượng. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng niềm tin thị trường và bảo vệ uy tín thương hiệu “Sâm Việt Nam”.
Từ giá trị bản địa đến khát vọng quốc gia
Sâm Ngọc Linh không chỉ là cây dược liệu mà còn là biểu tượng văn hóa- sinh thái đặc trưng của vùng Trường Sơn. Mỗi sản phẩm thức uống từ sâm vì thế không đơn thuần mang giá trị dinh dưỡng mà còn chứa đựng tinh thần sáng tạo, bản sắc vùng miền và khát vọng vươn lên của người dân nơi đây.
Để ngành nghề này phát triển vững chắc, cần sự phối hợp đồng bộ giữa “4 nhà” (Nhà nước- doanh nghiệp- nhà khoa học- người dân). Nhà nước ban hành chính sách khuyến khích đầu tư và kiểm soát chất lượng; doanh nghiệp đảm nhiệm khâu chế biến, quảng bá, xuất khẩu; nhà khoa học tập trung vào công nghệ chiết xuất, bảo tồn giống; người dân trực tiếp tham gia sản xuất, gắn bó sinh kế với cây sâm.
Tương lai của thức uống từ Sâm Ngọc Linh không chỉ nằm ở việc tạo ra sản phẩm mới mà ở chỗ biến “quốc bảo” thành nguồn năng lượng kinh tế- văn hóa- sinh học lan tỏa trong đời sống.
Tương lai của thức uống từ Sâm Ngọc Linh không chỉ nằm ở việc tạo ra sản phẩm mới mà ở chỗ biến “quốc bảo” thành nguồn năng lượng kinh tế- văn hóa- sinh học lan tỏa trong đời sống. Khi những chai nước, ly trà, ly rượu hay gói bột hòa tan, gói bánh kẹo… mang tên Sâm Ngọc Linh được người Việt sử dụng hàng ngày, đó không chỉ là thành công của một ngành hàng mà còn là bước tiến của Việt Nam trên con đường chinh phục ngành dược liệu toàn cầu.
Giữa xu thế hội nhập và tiêu dùng hiện đại, việc phát triển thức uống từ Sâm Ngọc Linh chính là cách chúng ta giữ gìn giá trị bản địa bằng sức mạnh công nghiệp sáng tạo, kết nối giữa tri thức khoa học và tinh hoa thiên nhiên, giữa lợi ích kinh tế và trách nhiệm bảo tồn. Đó là con đường để “quốc bảo Việt Nam” thực sự trở thành biểu tượng của sức sống, niềm tự hào và khát vọng phát triển bền vững.
ĐÌNH TĂNG