Giữa vùng núi rừng Hà Giang, từ lâu đã xuất hiện một loại đặc sản gây quyến luyến cho biết bao người. Đó là bánh đá, hay còn được gọi là bánh Lơ khoải. Những chiếc bánh này là món đặc sản riêng có của người Dao và người Nùng ở vùng rẻo cao Hà Giang. Sở dĩ nhiều người tò mò món ăn này bởi cái tên độc đáo và màu sắc bắt mắt của nó.
Những chiếc bánh đá Hà Giang đủ sắc màu nhờ vào màu tự nhiên từ các loại lá như lá dứa, lá cẩm, hoa đậu biếc, nghệ hay gấc.
Nguyên liệu chính để làm bánh đá là những hạt gạo tẻ được tuyển chọn kỹ lưỡng. Người làm sẽ đem ngâm gạo, sau đó xay, giã, giần và sàng để tạo thành bột. Màu sắc của bánh đá đến từ các loại lá tự nhiên như lá dứa, lá cẩm, hoa đậu biếc, nghệ, gấc... Chính vì vậy, khi thưởng thức, người ăn sẽ cảm nhận được mùi thơm thoang thoảng của những loại lá và hoa này.
Trước khi chế biến, bánh đá được mệnh danh là "cứng như đá". Người mua có thể lựa chọn dạng bánh đá thái sợi hoặc thái miếng. Từ những chiếc bánh tưởng chừng như đơn giản này, các bạn trẻ đã sáng tạo ra nhiều món ăn ngon và hợp thời trang. Phổ biến nhất là chiên bánh lên rồi chấm với sữa đặc. Một cách khác là nấu bánh đá cùng nước lèo từ xương và rau củ. Ngoài ra, bánh đá còn được dùng như một loại topping để nhúng lẩu. Vị dẻo, dai của bánh đá khi nấu lên đã khiến cho nhiều người phải mê mẩn.
Bánh đá Hà Giang không chỉ hấp dẫn thực khách bởi độ cứng như đá mà còn bởi hương vị đặc biệt và khó quên. Bánh có vị ngọt nhẹ, thanh mát, không quá gắt. Độ ngọt này đến từ gạo nếp nương, loại gạo có hàm lượng đường tự nhiên cao. Khi nướng lên, vị ngọt càng trở nên đậm đà hơn, tạo nên sức hấp dẫn khó cưỡng. Bánh đá còn có mùi thơm đặc trưng của gừng, lá cây phảng và gạo nếp rang, vừa nồng nàn vừa thanh mát, kích thích vị giác và khứu giác của thực khách.
Cách ăn bánh đá phổ biến nhất là chiên bánh với dầu nóng hoặc nướng trên bếp than hoa.
Đặc biệt, bánh đá Hà Giang có độ giòn xốp nhất định, tuy nhiên vẫn mềm dẻo vừa phải. Khi cắn vào, bạn sẽ cảm nhận được độ dai giòn đầy thích thú. Không chỉ là một món ăn ngon, bánh đá còn gắn liền với văn hóa của người dân vùng cao. Bánh đá được coi là một món ăn đặc sản, thường được dùng vào các dịp lễ Tết hoặc để đãi khách quý. Theo quan niệm của người Dao, bánh đá tượng trưng cho sự no đủ, ấm áp và đoàn viên vào những ngày đầu năm mới. Chúng thường xuất hiện trong các dịp truyền thống như ngày lễ, Tết của dân tộc Dao áo dài.
Theo truyền thuyết, chiếc bánh đá truyền thống được làm to như viên gạch, có hình dạng tròn, thuôn dài. Người ta thường đặt bánh gần những con suối quanh nhà và sau vài tháng là có thể ăn được. Thời xưa, khi vùng cao chưa có điện và tủ lạnh, người dân phải tìm cách bảo quản lương thực. Lúc này, những chiếc bánh "vứt" dưới các con suối đá chính là cách mà người dân vùng cao trữ lương thực và thưởng thức sau những ngày làm đồng mệt nhọc.
Để làm ra chiếc bánh đá nguyên bản, đúng chuẩn, cần rất nhiều công sức và kỳ công. Người Dao áo dài và người Nùng sau khi thu hoạch lúa chín đã "tuyển chọn" những hạt gạo thơm ngon. Gạo tẻ được trộn với gạo nếp theo tỷ lệ nhất định, sau đó đem ngâm với nước trong từ 4 đến 5 tiếng, phơi khô, và nghiền thành bột. Sau khi đồ bột gạo lên, chín nhừ thì mang ra giã. Giã bột cho dẻo rồi nặn thành những chiếc bánh to như cục gạch. Quá trình nặn bánh cần phải thực hiện nhanh chóng, vì nếu để bột nguội, chúng sẽ không dính lại với nhau. Người nào khéo tay sẽ có những chiếc bánh đẹp, vuông vức, còn không thì bánh sẽ bị hụt trước, hụt sau. Bánh sau khi thành khuôn sẽ để nguội hoàn toàn rồi cho vào hộp, ủ trong rơm 3 ngày. Khi ngửi thấy mùi mốc thì người ta sẽ mang bánh đá ra suối ngâm. Khi có nhu cầu ăn, chỉ cần ra suối lấy về.
Cách ăn bánh đá phổ biến nhất là chiên bánh với dầu nóng hoặc nướng trên bếp than hoa. Lúc này, bánh đá sẽ trở nên dẻo trong giòn ngoài, tựa như món bánh gạo Tokbokki trứ danh của Hàn Quốc.
Bánh đá Hà Giang không chỉ là một món ăn đơn thuần mà còn là biểu tượng văn hóa đặc sắc của người dân vùng cao. Với hương vị đặc biệt, màu sắc đa dạng và cách chế biến đa dạng, bánh đá đã chinh phục được biết bao thực khách. Mỗi chiếc bánh là một mảnh ghép của đời sống và văn hóa, mang theo những câu chuyện về lịch sử và truyền thống của đồng bào nơi đây. Chính vì vậy, nếu có dịp đến Hà Giang, đừng quên thưởng thức món bánh đá độc đáo này, để cảm nhận trọn vẹn hương vị đặc trưng và tình cảm chân thành của người dân bản địa.