Trên các nền tảng mạng xã hội, không khó để có thể bắt gặp hình ảnh của những chai kombucha đầy màu sắc, được quảng cáo với những công dụng hấp dẫn như "thức uống thải độc", "cân bằng hệ vi sinh đường ruột" hay "hỗ trợ giảm cân tự nhiên". Nhưng đằng sau sức hút đầy ma lực đó, kombucha thực sự mang lại những lợi ích sức khỏe như thế nào, và liệu đây có phải là một "thần dược" phù hợp với tất cả mọi người hay không?
Bí mật của quá trình lên men: Nguồn gốc sức sống và giá trị dinh dưỡng trong thực phẩm
Để có thể hiểu được bản chất của kombucha, trước hết chúng ta cần tìm hiểu về quá trình lên men. Kombucha được làm từ những nguyên liệu khá đơn giản, bao gồm trà (thường là trà đen hoặc trà xanh), đường và một "cộng sinh khuẩn men" đặc biệt có tên gọi là SCOBY (Symbiotic Culture of Bacteria and Yeast). Trong quá trình lên men, con men SCOBY này sẽ tiêu thụ đường và các hợp chất trong trà để tạo ra một loạt các thành phần mới như các loại axit hữu cơ, các enzyme, các vitamin nhóm B và một lượng nhỏ ethanol. Chính quá trình này đã tạo nên hương vị chua thanh, vị gas sủi bọt tự nhiên và một cảm giác sảng khoái đặc trưng khi thưởng thức kombucha.
Thực chất, kombucha không phải là một phát kiến mới mẻ, mà nó chỉ là một thành viên trong "đại gia đình" các loại đồ ăn, thức uống lên men đã gắn bó với con người từ hàng ngàn năm qua. Từ lâu, con người đã quen thuộc với những món ăn như kim chi, dưa cải, sữa chua, tương miso hay nước mắm – tất cả đều là những sản phẩm được tạo ra từ quá trình lên men tự nhiên, một phương pháp không chỉ giúp bảo quản thực phẩm được lâu hơn mà còn làm tăng thêm giá trị dinh dưỡng của chúng. Theo một nghiên cứu được thực hiện bởi Đại học North Carolina (Mỹ) vào năm 2024, những người có thói quen thường xuyên tiêu thụ các loại thực phẩm lên men có một hệ miễn dịch mạnh mẽ hơn và mức độ viêm nhiễm trong cơ thể thấp hơn so với nhóm không sử dụng. Đó chính là lý do tại sao các loại thực phẩm lên men đang có một sự "hồi sinh" mạnh mẽ trong các chế độ ăn uống hiện đại ngày nay.
Những lợi ích sức khỏe tiềm năng của kombucha: Giữa những quảng cáo và bằng chứng khoa học
Các nhà khoa học cho biết, phần lớn những lợi ích được cho là của kombucha đến từ sự kết hợp của hai yếu tố: đó là các hợp chất vốn đã có sẵn trong trà và những thành phần mới được tạo ra trong suốt quá trình lên men. Trong kombucha có chứa các hợp chất polyphenol, đây là những chất chống oxy hóa tự nhiên mạnh mẽ, có khả năng giúp cơ thể trung hòa các gốc tự do gây hại. Nhờ đó, việc uống kombucha có thể góp phần vào việc làm giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, tiểu đường hay một số loại ung thư.
Ngoài ra, quá trình lên men cũng giúp tạo ra các vitamin nhóm B, vitamin C, cùng với các loại khoáng chất như đồng và kẽm – tất cả đều đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hệ thần kinh và hệ miễn dịch của cơ thể. Một số nghiên cứu gần đây cũng đã cho thấy rằng, việc uống kombucha có thể giúp làm tăng sự đa dạng của các loại vi khuẩn có lợi trong đường ruột, từ đó giúp cải thiện chức năng của hệ tiêu hóa và làm giảm cảm giác đầy bụng, khó tiêu. Một thử nghiệm lâm sàng được thực hiện vào năm 2024 đã ghi nhận rằng, những người uống kombucha trong vòng sáu tuần đã có sự gia tăng của các chủng lợi khuẩn Bifidobacterium và có sự giảm nhẹ trong chỉ số mỡ máu. Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng nhấn mạnh rằng, những hiệu quả của kombucha về việc giảm cân, điều hòa đường huyết hay cải thiện nồng độ cholesterol một cách rõ rệt vẫn chưa có đủ bằng chứng khoa học mạnh mẽ để có thể khẳng định. Nói một cách khác, kombucha là một thức uống có nhiều tiềm năng, nhưng nó chưa thể được xem là một "thần dược" có thể giải quyết được mọi vấn đề về sức khỏe.
Những rủi ro tiềm ẩn cần phải lưu ý: Khi "thức uống vì sức khỏe" có thể gây hại nếu sử dụng sai cách
Bởi vì kombucha là một sản phẩm lên men sống, do đó, nếu quá trình ủ trà không được đảm bảo về mặt vệ sinh, các loại vi khuẩn gây hại hoặc nấm mốc hoàn toàn có thể phát triển và gây nguy hiểm cho sức khỏe. Đã có một số trường hợp những người tự ủ kombucha tại nhà được ghi nhận là đã gặp phải các vấn đề nghiêm trọng về tiêu hóa hoặc gan do bị nhiễm khuẩn. Ngoài ra, do chứa một lượng axit hữu cơ và caffeine tự nhiên từ trà, kombucha có thể sẽ không phải là một lựa chọn phù hợp cho những người đang bị đau dạ dày, phụ nữ đang mang thai, hoặc những người có cơ địa nhạy cảm với caffeine. Đối với những người mắc bệnh tiểu đường, cũng cần phải lưu ý đến hàm lượng đường còn sót lại trong các sản phẩm kombucha thương mại, đặc biệt là các loại có bổ sung thêm hương vị ngọt từ trái cây.
Khi so sánh với các loại đồ uống lên men khác, trong khi kombucha đang được xem là một thức uống "thời thượng", nhiều loại đồ uống lên men khác như kefir (một loại đồ uống lên men truyền thống được làm từ sữa hoặc sữa hạt và nấm kefir) hay sữa chua uống lại có một nền tảng khoa học vững chắc hơn về những lợi ích của chúng. Hàng trăm công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng kefir có thể hỗ trợ kiểm soát cân nặng, làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, cải thiện sức khỏe của hệ tim mạch và làm giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích. Tuy vậy, một ưu điểm lớn của kombucha là nó không chứa sữa, do đó rất phù hợp với những người ăn chay, những người không dung nạp được lactose, và thường mang lại một cảm giác tươi mát, sảng khoái và dễ uống hơn.
Làm thế nào để có thể uống kombucha một cách đúng đắn, an toàn và hiệu quả nhất?
Nếu bạn muốn thử và đưa kombucha vào trong chế độ ăn uống của mình, các chuyên gia khuyến nghị rằng bạn nên lựa chọn các sản phẩm có thương hiệu uy tín, đã được kiểm nghiệm về mặt an toàn. Khi mới bắt đầu, bạn cũng chỉ nên uống với một lượng nhỏ, khoảng từ 100 đến 150 ml mỗi ngày, để cho cơ thể có thời gian làm quen. Kombucha là một sản phẩm lên men sống, do đó nó cần phải được bảo quản trong tủ lạnh và không nên uống khi đã quá hạn sử dụng hoặc có những dấu hiệu lạ như mùi vị bất thường hay sủi bọt quá mức.
Thời điểm tốt nhất để uống kombucha là vào buổi sáng hoặc đầu giờ chiều. Vào lúc này, hàm lượng caffeine tự nhiên có trong kombucha có thể mang lại một sự tỉnh táo nhẹ nhàng, rất phù hợp để có thể khởi động một ngày mới. Bạn cũng có thể uống kombucha trong các bữa ăn, bởi các men vi sinh sống có trong nó có thể sẽ hỗ trợ cho quá trình tiêu hóa và giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột. Một lời khuyên quan trọng là nên tránh việc tự làm kombucha tại nhà nếu bạn không thực sự nắm rõ về quy trình lên men, bởi vì chỉ một sai sót nhỏ về mặt vệ sinh hoặc việc sử dụng các vật chứa không phù hợp cũng có thể gây ra tình trạng ô nhiễm vi khuẩn, nhiễm các kim loại nặng hoặc làm tăng nồng độ cồn ngoài ý muốn.
Cuối cùng, điều quan trọng nhất cần phải nhớ là, kombucha không thể thay thế cho nước lọc hay các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng khác trong chế độ ăn uống hàng ngày của bạn. Thức uống này chỉ nên được xem như một phần nhỏ, một sự bổ sung thú vị trong một lối sống lành mạnh tổng thể – một lối sống bao gồm một chế độ ăn uống cân bằng, đa dạng, việc vận động thể chất đều đặn, nghỉ ngơi hợp lý và thực hiện việc kiểm tra sức khỏe một cách định kỳ.
Bảo An