Họ Chè (Camellia L.), với khoảng 300 loài đã được định danh trên toàn thế giới, là một trong những kỳ quan thực vật có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất đến đời sống nhân loại. Tại Việt Nam, "kho báu" này hiện hữu với gần 90 loài, chiếm tới 1/3 tổng số loài toàn cầu, trong đó có hơn 40 loài đặc hữu. Không chỉ dừng lại ở vai trò cung cấp thức uống phổ biến nhất hành tinh (trà xanh), họ chè còn sở hữu những loài dược liệu đắt đỏ bậc nhất (trà hoa vàng) và biểu tượng hoa cảnh cao cấp (trà my). Với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu đặc thù, Lâm Đồng đang nổi lên như một vùng đất hứa, nắm giữ chìa khóa để khai mở tiềm năng của ba dòng trà chủ lực này, từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu trị giá hàng trăm tỷ USD.
Trà xanh Lâm Đồng: Vị thế vững chắc trên bản đồ xuất khẩu
Nhắc đến Lâm Đồng là nhắc đến vùng đất của những đồi chè bạt ngàn. Với diện tích canh tác khoảng 10.800 ha, tỉnh này đang đóng góp hơn 164.100 tấn chè mỗi năm, chiếm gần 11% tổng sản lượng quốc gia. Điểm đặc biệt làm nên thương hiệu trà Lâm Đồng chính là năng suất vượt trội, đạt trên 14 tấn/ha – mức cao nhất cả nước. Thành quả này có được nhờ vào lợi thế độ cao từ 1.000 đến 1.500m so với mực nước biển, cùng khí hậu mát mẻ quanh năm và nền đất bazan màu mỡ.
Không chỉ mạnh về số lượng, chất lượng trà Lâm Đồng cũng được thị trường quốc tế đánh giá cao, đặc biệt là các dòng chè Oolong và chè đặc sản cao nguyên. Các sản phẩm này đã chinh phục được những thị trường khó tính như Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc và khu vực Trung Đông. Bên cạnh các giống chè truyền thống, Lâm Đồng đang sở hữu tiềm năng lớn để phát triển các giống chè cao sản như TB14, LĐ 97 và các giống chất lượng cao như Kim Tuyên, Tứ Quý, Ngọc Thúy. Đây là nền tảng vững chắc để địa phương tiếp tục mở rộng thị phần và nâng cao giá trị xuất khẩu trong tương lai.
Trà hoa vàng: "Vàng ròng" dược liệu của đại ngàn
Nếu trà xanh là thức uống phổ thông, thì trà hoa vàng (Camellia chrysantha) lại được ví như "thần dược" quý hiếm, với giá trị kinh tế có thể lên tới hàng triệu đồng mỗi kilogam. Loài thực vật này sở hữu dược tính vượt trội, được sử dụng để chống lão hóa, tăng cường miễn dịch và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý. Tại Việt Nam, trà hoa vàng được xếp vào nhóm thực vật cực kỳ quý hiếm (nhóm IA), cần được bảo vệ nghiêm ngặt.
Lâm Đồng, cùng với Quảng Ninh, đang trở thành một trong những trung tâm bảo tồn và phát triển trà hoa vàng quan trọng của cả nước. Tiên phong trong lĩnh vực này là Công ty TNHH trà Kim Hoa Trà tại xã Mê Linh, huyện Lâm Hà. Doanh nghiệp này không chỉ thành công trong việc nhân giống và bảo tồn nguồn gen trà hoa vàng Thạch Châu quý hiếm mà còn chế biến đa dạng các sản phẩm thương mại, đưa loại "vàng ròng" này đến gần hơn với người tiêu dùng. Đặc biệt, xã Đạ Huoai của Lâm Đồng còn được mệnh danh là "thủ phủ trà hoa vàng" với giống trà my bạc (Camellia doroyana) đặc hữu, mở ra cơ hội phát triển kinh tế dưới tán rừng, kết hợp bảo tồn đa dạng sinh học và du lịch sinh thái.
Trà my: Biểu tượng hoa cảnh và tiềm năng kinh tế mới
Bên cạnh giá trị thực phẩm và dược liệu, họ chè còn mang đến vẻ đẹp kiêu sa của loài trà my (Camellia japonica). Với hơn 3.000 giống hoa tự nhiên trên khắp thế giới, trà my được ưa chuộng bởi vẻ đẹp thanh lịch, tinh tế và ý nghĩa phong thủy sâu sắc về sự may mắn, tài lộc. Tại Lâm Đồng, trà my không chỉ là loài hoa dại nơi rừng sâu mà đang dần trở thành một loại cây cảnh cao cấp, phục vụ nhu cầu trang trí nội thất, sân vườn và làm quà tặng trong các dịp lễ tết.
Khoa học cũng đã chứng minh tiềm năng to lớn của trà my trong lĩnh vực mỹ phẩm và công nghiệp. Dầu hạt trà my giàu axit oleic, là nguyên liệu quý cho các sản phẩm dưỡng da, tóc và thậm chí là nhiên liệu sinh học. Tại Lâm Đồng, các nghiên cứu chuyên sâu của Đại học Đà Lạt và các nhà khoa học uy tín như TS. Lương Văn Dũng, TS. Phạm S đã phát hiện và công bố nhiều loài trà my mới, đặc hữu như trà my Đà Lạt (Camellia dalatensis), trà my Di Linh (Camellia dilinhensis) hay trà my Đạm Ri. Những phát hiện này không chỉ làm phong phú thêm kho tàng di truyền thực vật của Việt Nam mà còn là cơ sở để lai tạo, nhân giống và thương mại hóa các giống hoa trà độc đáo, phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu.
Hướng đi chiến lược cho ngành chè Lâm Đồng
Với sự hội tụ của ba dòng giá trị: thực phẩm (trà xanh), dược liệu (trà hoa vàng) và hoa cảnh (trà my), Lâm Đồng đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá. Để hiện thực hóa tiềm năng này, tỉnh cần có những chiến lược đồng bộ và dài hơi.
Thứ nhất, cần tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, bảo tồn và phát triển nguồn gen quý. Việc thành lập các khu bảo tồn thiên nhiên như Tà Đùng cho quần thể trà xanh cổ, hay các vùng chuyên canh trà hoa vàng tại Đạ Huoai, Di Linh là bước đi cần thiết để giữ gìn "vốn liếng" cho mai sau.
Thứ hai, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất và chế biến sâu là chìa khóa để nâng cao giá trị gia tăng. Thay vì xuất khẩu thô, Lâm Đồng cần hướng tới các sản phẩm tinh chế, các dòng mỹ phẩm, thực phẩm chức năng từ trà để tối ưu hóa lợi nhuận.
Thứ ba, kết hợp phát triển kinh tế với du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường. Những vườn trà cổ thụ, những đồi chè xanh mướt hay các khu vườn sưu tập trà my độc đáo hoàn toàn có thể trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn, mang lại nguồn thu kép cho người dân địa phương.
Cuối cùng, việc xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường toàn cầu là yếu tố sống còn. Lâm Đồng cần chủ động tham gia vào các chuỗi cung ứng quốc tế, đưa các sản phẩm trà đặc hữu đến với người tiêu dùng thế giới, khẳng định vị thế của một "thủ phủ" trà mới tại Đông Nam Á. Khi đó, cây chè không chỉ là sinh kế, mà còn là niềm tự hào, là đại sứ văn hóa của vùng đất cao nguyên đại ngàn.
Bảo An