Theo Euromonitor, năm 2010, tổng sản lượng bia tiêu thụ tại thị trường Việt Nam đạt khoảng 2,4 tỷ lít. Đến năm 2022 - tức sau hơn một thập kỷ - mức tiêu thụ bia của Việt Nam đã đạt 3,8 tỷ lít, xếp thứ 9 thế giới. Việt Nam cũng trở thành quốc gia đứng đầu toàn khu vực ASEAN, đứng thứ 3 châu Á (sau Trung Quốc và Nhật Bản) về mức tiêu thụ bia.
Tuy nhiên, bước sang năm 2023, ngành bia trong nước đã phải chứng kiến lượng tiêu thụ sụt giảm chưa từng có. Những quy định liên quan đến xử lý vi phạm nồng độ cồn khi tham gia giao thông cùng xu hướng thắt chặt chi tiêu không thiết yếu đã khiến các doanh nghiệp, nhà máy bia, đồ uống có cồn "bốc hơi" hàng chục nghìn tỷ đồng doanh thu.
Năm 2023 ghi nhận sự “tụt dốc” doanh số của các công ty sản xuất, phân phối mặt hàng đồ uống có cồn. Điều này khiến cho nhiều đơn vị kinh doanh rượu, bia rơi vào cảnh lao đao, phải chật vật tìm cách tồn tại.
Báo cáo tài chính quý IV/2023 của Tổng Công ty CP Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (HOSE: SAB) ghi nhận doanh thu thuần đạt 8.520 tỷ đồng, giảm 15% so với cùng kỳ. Biên lãi gộp tiếp tục cải thiện từ 28% lên 29%, nhờ giá vốn hạ nhiệt.
Tuy nhiên, các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận như chi phí quản lý tăng 7% lên 214 tỷ đồng; phần lãi trong công ty liên doanh liên kết giảm 50% xuống còn 33 tỷ đồng, mặc dù bù đắp một phần bởi doanh thu tài chính cao hơn 347 tỷ đồng, nhưng lãi ròng của SAB cũng giảm 9% so với cùng kỳ, xuống còn 947 tỷ đồng. Đây cũng là mức lợi nhuận quý thấp nhất của “ông lớn” ngành bia Việt Nam trong 2 năm qua.
Thực tế cho thấy, SAB đã kéo dài chuỗi 5 quý liên tiếp “lãi trên nghìn tỷ" kể từ quý IV/2021, nhưng đã chính thức đứt chuỗi vào quý đầu năm 2023 và lặp lại tình trạng này trong quý cuối cùng của năm 2023.
Lũy kế cả năm 2023, doanh thu thuần của SAB đạt 30.461 tỷ đồng, giảm 13% so với năm trước. Trong cơ cấu doanh thu, bia vẫn là sản phẩm chủ lực của doanh nghiệp này và chiếm 88% doanh thu và đến 98% lãi gộp; biên lãi gộp của mảng bia được cải thiện qua các năm, từ mức 27% năm 2018 lên 34% năm 2023.
Trong khi đó, mảng bao bì vật tư tuy chiếm 11% doanh thu, nhưng biên lãi gộp mảng này là số âm. Nước giải khát dù có biên lãi gộp ở mức 23%, nhưng doanh thu mảng này chỉ đóng góp tỷ trọng rất nhỏ, chưa đến 0,5% tổng doanh thu.
Sau cùng, lãi ròng năm 2023 của “ông lớn” ngành bia này đạt 4.118 tỷ đồng, giảm 21% so với năm 2022. Với kết quả này, doanh nghiệp chỉ mới thực hiện được 76% chỉ tiêu về doanh thu và 74% mục tiêu lợi nhuận năm 2023.
Lý giải nguyên nhân kết quả kinh doanh sụt giảm, lãnh đạo SAB cho biết, do sự cạnh tranh gay gắt, nhu cầu tiêu dùng, kinh tế trong nước suy thoái cùng với việc thực hiện chặt chẽ Nghị định 100 khiến doanh thu giảm, ảnh hưởng đến lợi nhuận.
Tổng công ty CP Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội (Habeco), năm 2023, lợi nhuận của công ty giảm chủ yếu do sản lượng giảm. Sản lượng sản xuất bằng 79%, còn sản lượng tiêu thụ chỉ bằng 74% so với cùng kỳ. Trong khi giá nguyên vật liệu chính như: mạch nha, gạo, đường tăng mạnh ảnh hưởng giá thành, từ đó kéo lợi nhuận DN giảm.
Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) Nguyễn Văn Việt nhận định, ngành đồ uống có cồn đã có một thời gian dài chịu tác động của đại dịch Covid-19 cũng như chịu thêm tác động từ các chính sách quản lý chuyên ngành và Nghị định 100. Bên cạnh đó, việc đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu đã khiến giá nguyên liệu ngành bia tăng phi mã. Hoạt động sản xuất, kinh doanh của các DN trong ngành đồ uống bị thiệt hại nặng nề, thị trường tiêu thụ giảm 20 - 30%.
Giá nguyên liệu tăng cao, sức tiêu thụ giảm, chính sách giảm tác hại lạm dụng của rượu, bia là những nguyên nhân chính tác động tiêu cực đến doanh số của các DN ngành đồ uống có cồn năm 2023. Do vậy, những kỳ vọng về việc đột phá doanh thu, lợi nhuận của ngành đồ uống có cồn trong năm 2024 được dự báo không khả quan.
Trước thực trạng này, các DN ngành đồ uống có cồn (rượu, bia) đã có những bước chuyển dịch trong sản xuất, kinh doanh. Một số hãng đã bắt đầu chuyển đổi sang mô hình đồ uống có nồng độ cồn thấp, không cồn hoặc các loại cocktail, bia ít cồn hương vị trái cây. Ví dụ như Heineken với sản phẩm bia 0,0% độ cồn hay thương hiệu Chill (Công ty CP Goody Group) với đa dạng các dòng cocktail hoa quả đóng chai với độ cồn trong khoảng 4,5%…
Chuyển dịch mạnh kênh tiêu dùng từ kênh tiêu dùng tại chỗ sang kênh mua về. Theo Báo cáo “Chinh phục kênh E-commerce: Ngành hàng Đồ uống có cồn” do công ty phân tích dữ liệu YouNet ECI thực hiện, giữa những khó khăn chung về tâm lý thị trường, doanh thu nhóm ngành hàng đồ uống có cồn trên các sàn thương mại điện tử (TMĐT) vẫn tăng trưởng 12% trong 6 tháng cuối năm 2023 so với 6 tháng trước (mặc dù 6 tháng đầu năm 2023 có Tết Nguyên đán mới là cao điểm của ngành hàng). Trong đó, riêng các doanh nghiệp bia kinh doanh trên các sàn đạt tổng doanh thu 351 tỷ đồng trong năm 2023.
Đáng chú ý, nếu chỉ tính riêng sàn Shopee, tốc độ tăng trưởng của ngành hàng bia lên đến 154%, cụ thể từ vỏn vẹn 34,9 tỷ đồng trong 6 tháng đầu năm, vọt lên 88,7 tỷ đồng trong 6 tháng cuối năm 2023.
Theo ông Nguyễn Phương Lâm, Trưởng bộ phận Phân tích thị trường thương mại điện tử của công ty YouNet ECI, một trong những lý do góp phần tạo ra sự tăng trưởng ấn tượng này chính là nỗ lực tìm ra kênh tăng trưởng bù số cho kênh truyền thống của nhiều nhãn hàng bia mùa cuối năm. Theo đó, các nhãn hàng này đã đẩy mạnh hơn hoạt động quảng bá, khuyến mãi trên các sàn thương mại điện tử, đặc biệt là trên Shopee Mall. Điển hình chính là thành tích nêu trên của Sabeco dù mới chỉ lập gian hàng trên thương mại điện tử vào thời điểm cuối năm 2023.
“Người tiêu dùng ngày nay quan tâm đến nguồn gốc sản phẩm khi mua sắm. Họ muốn mua từ các shop chính hãng vì nỗi lo hàng giả hoặc hàng quá hạn. Đây là tín hiệu cho các nhãn hàng đẩy mạnh shop chính hãng ở trên sàn thương mại điện tử vì dữ liệu cho thấy người tiêu dùng đang rất tin tưởng lựa chọn mua sắm từ các kênh này”, ông Lâm lý giải.
Cùng với đó, các chương trình khuyến mãi lớn của sàn, của nhãn hàng trên sàn cũng đang tạo lực hấp dẫn cho người tiêu dùng. Dữ liệu của YouNet ECI cho thấy trung bình trong các tuần có sự kiện Siêu Sale trên các sàn (ngày 10/10, 11/11, 12/12,…) ngành hàng bia thu về 8,1 tỷ đồng/tuần - cao hơn 35% so với các tuần bình thường, không có sự kiện. Bởi, trong thời kỳ “thắt lưng buộc bụng” như hiện nay, các sự kiện Siêu Sale trên các sàn thương mại điện tử vẫn giữ vững sức hút kích cầu vô cùng hiệu quả đối với người tiêu dùng.
Không chỉ vậy, sự quen thuộc của đối tượng khách hàng Gen Z, Gen Y với thương mại điện tử cũng ảnh hưởng rất nhiều đến doanh thu ngành hàng này. Cụ thể, nếu nhìn vào những dòng sản phẩm bia bán chạy nhất ở trên các sàn thương mại điện tử, sẽ thấy có sự xuất hiện trong top của Tiger Crystal, Heineken Silver hoặc là Chill Cocktail, những dòng sản phẩm nhắm đến nhóm khách hàng Millennial hoặc Gen Z.
Lượng tiêu thụ bia, rượu giảm đi có thể được coi như một dấu hiệu tích cực đối với sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định cũng cần lưu ý lượng tiêu thụ bia, rượu giảm sẽ tác động tiêu cực đến các ngành liên quan như đơn vị như: cho thuê mặt bằng, nhà cung cấp dịch vụ ăn uống, du lịch... Theo đó, cần thiết có giải pháp để hài hòa cả việc đảm bảo sức khỏe, an toàn giao thông cũng như kích cầu nền kinh. Đồng thời, bàn về Vấn đề áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia sẽ khiến DN thêm gánh nặng. Bởi, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trong năm 2024 cũng đồng nghĩa buộc DN phải thu hẹp hoạt động sản xuất kinh doanh, gián tiếp ảnh hưởng đến thu ngân sách Nhà nước cũng như cân đối ngân sách của các địa phương. Vì vậy, cần tính lộ trình và thời điểm tăng thuế sao cho phù hợp để giúp các DN vượt qua khó khăn và phục hồi.