Trên độ cao hơn 2.000 mét so với mực nước biển, giữa tầng mây trắng bồng bềnh phủ quanh đỉnh Phàn Liên San hùng vĩ, có một thế giới riêng của chè cổ thụ nơi cây chè Shan tuyết trăm tuổi bám rễ giữa núi non trùng điệp, và người Dao đỏ cần mẫn gìn giữ như một phần linh hồn của đại ngàn. Tại xã Mồ Sì San, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, cây chè không chỉ là sản vật quý của núi rừng, mà còn là biểu tượng văn hóa, niềm tự hào và là kế sinh nhai bền vững của cả cộng đồng.
Cuộc sống của bà con người Dao ở xã Mồ Sì San gắn bó với cây chè Shan tuyết.
Mỗi sáng sớm, khi sương mù dày đặc phủ trắng núi rừng, bóng dáng người Dao đỏ lại hiện lên giữa những sườn dốc cheo leo – tay thoăn thoắt hái những búp chè xanh non, chân bám chắc đất núi trơn trượt. Trong hành trình vượt rừng ấy, không chỉ có lao động thuần túy, mà còn là một nghi thức sống động kết nối con người với thiên nhiên. Cây chè Shan tuyết nơi đây sinh trưởng hoàn toàn tự nhiên giữa hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc hữu. Sự khắc nghiệt của địa hình, độ ẩm cao, khí hậu lạnh quanh năm và sương mù dày đã hun đúc nên những búp trà đặc biệt dày dặn, phủ lông trắng mịn, thơm hương thảo mộc và ngọt hậu thanh khiết.
Cây chè Shan tuyết là cây chủ lực trong phát triển kinh tế ở Mồ Sì San.
Người Dao đỏ không coi chè chỉ là cây trồng, mà là linh vật của núi rừng. Trong quan niệm tâm linh lâu đời, mỗi cây chè cổ đều có linh hồn gắn với tổ tiên, với những thế hệ trước đã khai sơn phá thạch gây dựng cuộc sống trên đỉnh Phàn Liên San. Việc chăm sóc, thu hái chè được thực hiện theo những quy ước truyền thống nhẹ nhàng, kính cẩn, như thể trò chuyện với một sinh thể sống linh thiêng. Chính tinh thần ấy đã khiến những gốc chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, thân cây phủ rêu xanh, vẫn được bảo vệ nghiêm ngặt giữa vòng xoáy phát triển của xã hội hiện đại.
Cây chè Shan tuyết được UBND huyện Phong Thổ đánh số để bảo tồn.
Trong bối cảnh nhiều vùng trồng chè khác trên cả nước đang chuyển đổi sang các giống cây kinh tế ngắn ngày, người Dao ở Mồ Sì San vẫn kiên định với con đường giữ rừng giữ chè. Đây không chỉ là lựa chọn mang tính bản sắc, mà còn là chiến lược phát triển bền vững. Bởi cây chè Shan tuyết Mồ Sì San không chỉ đẹp về cảnh quan, quý về sinh thái, mà còn mang tiềm năng kinh tế to lớn nếu được khai thác đúng hướng. Với phương pháp hái thủ công truyền thống “một tôm hai lá”, chỉ thực hiện vào buổi sớm khi sương chưa tan, mỗi búp chè được thu hái đều hội tụ đầy đủ tinh chất của trời đất.
Nhờ đặc điểm thổ nhưỡng riêng biệt và quy trình chế biến thủ công bán truyền thống, các sản phẩm từ chè Shan tuyết Mồ Sì San như hồng trà, trà xanh hay hoàng trà đều mang phong vị rất riêng: đậm đà, ngọt hậu, thơm nồng hương rừng. Đó là lý do chè Shan tuyết nơi đây ngày càng được ưa chuộng không chỉ trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế, dần định hình thương hiệu vùng miền cho sản phẩm nông nghiệp bản địa.
Để đưa chè Shan tuyết trở thành sản phẩm hàng hóa có giá trị cao, chính quyền xã Mồ Sì San đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn thành lập những hợp tác xã chế biến trà như Shan Tuyết Mồ Sì San, Biên Cương… Đây là nơi quy tụ những người thợ lành nghề, những nghệ nhân am hiểu sâu sắc văn hóa trà truyền thống, nhằm gìn giữ hương vị nguyên bản và nâng tầm giá trị cho mỗi búp trà cổ. Đồng thời, các chương trình hỗ trợ từ Nhà nước, như Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, cũng xác định rõ chè Shan tuyết là cây chủ lực để xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống cho người dân.
Không dừng lại ở giá trị nông nghiệp, cây chè Shan tuyết còn mở ra hướng đi mới trong phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn văn hóa bản địa. Du khách đến Mồ Sì San không chỉ được chiêm ngưỡng những cây chè cổ thụ rêu phong vươn mình giữa tầng mây, mà còn được sống cùng người Dao trải nghiệm hái chè, sao chè, thưởng trà và lắng nghe những câu chuyện dân gian về cây chè thiêng. Qua đó, chè không chỉ là đồ uống, mà trở thành chất liệu văn hóa sống động nơi hội tụ cả thiên nhiên, con người và lịch sử. Chính sự gắn bó chặt chẽ giữa con người và chè đã giúp Mồ Sì San giữ được hệ sinh thái rừng chè bền vững giữa thời đại biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học.
Việc UBND huyện Phong Thổ thực hiện đánh số từng gốc chè cổ để quản lý, bảo tồn là minh chứng cho tầm nhìn lâu dài biến cây chè từ một tài nguyên tự nhiên thành tài sản văn hóa và kinh tế có giá trị đặc biệt.
Người Dao đỏ ở Mồ Sì San đang viết nên một câu chuyện đẹp về mối giao hòa giữa con người với núi rừng, giữa truyền thống với hiện đại, giữa phát triển kinh tế với bảo tồn văn hóa. Cây chè Shan tuyết từ một giống cây hoang dại trên đỉnh núi Phàn Liên San đã trở thành biểu tượng sống động của bản sắc, của sự kiên cường và tinh thần gìn giữ cội nguồn. Và từ chính những bàn tay cần mẫn, những bước chân vượt núi, từng búp trà Mồ Sì San đang lan tỏa giá trị Việt đến khắp muôn nơi.