Nông nghiệp đang bước vào thời đại số, nơi mà dữ liệu và công nghệ trở thành “phân bón mới” cho mùa vụ.
Sự chuyển mình này không chỉ mang tính hình thức hay chạy theo xu hướng. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, thiên tai, hạn hán và xâm nhập mặn diễn ra thường xuyên hơn, nông nghiệp truyền thống ngày càng bộc lộ nhiều hạn chế. Người nông dân không thể mãi trông chờ vào kinh nghiệm cha truyền con nối, mà cần đến những giải pháp khoa học để đo lường, dự báo và tối ưu hóa từng giai đoạn sản xuất. Chính ở đây, chuyển đổi số đã và đang thổi luồng sinh khí mới vào nền nông nghiệp vốn được xem là ngành ít thay đổi nhất.
Tại Lâm Đồng, nông dân trồng rau và hoa đang áp dụng hệ thống nhà kính thông minh kết nối Internet. Chị Trần Thị Hương, chủ trang trại hoa hồng ở Đà Lạt, cho biết: "Trước đây, tôi phải đến tận nơi để kiểm tra nhiệt độ và độ ẩm nhà kính. Nếu có vấn đề xảy ra vào ban đêm, cây trồng có thể bị thiệt hại nghiêm trọng trước khi tôi phát hiện ra. Giờ đây, hệ thống sẽ gửi cảnh báo đến điện thoại của tôi ngay khi các thông số vượt quá ngưỡng an toàn."
Mô hình nông nghiệp chính xác (precision agriculture) đang trở thành xu hướng tại nhiều tỉnh thành. Drone được sử dụng để phun thuốc trừ sâu, giúp tiết kiệm đến 30% lượng thuốc sử dụng so với phương pháp phun truyền thống. Máy bay không người lái được trang bị camera đa phổ có thể phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh hại cây trồng, thậm chí trước khi mắt thường có thể nhận ra. Đây không chỉ là câu chuyện về tiết kiệm chi phí mà còn là bước tiến quan trọng hướng tới nền nông nghiệp bền vững.
Trong lĩnh vực chăn nuôi, các trang trại hiện đại đã áp dụng công nghệ IoT (Internet of Things) để theo dõi sức khỏe và hành vi của vật nuôi. Vòng đeo cổ thông minh cho bò sữa có thể theo dõi nhiệt độ cơ thể, mức độ hoạt động và chu kỳ sinh sản, giúp người chăn nuôi phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe và tối ưu hóa năng suất sữa.
Blockchain, công nghệ nổi tiếng với tiền điện tử, cũng đang được ứng dụng để xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản. Người tiêu dùng có thể quét mã QR trên sản phẩm để biết được toàn bộ hành trình của nông sản từ cánh đồng đến bàn ăn. Điều này không chỉ tăng cường niềm tin của người tiêu dùng mà còn giúp nông dân tiếp cận với thị trường cao cấp, nơi mà tính minh bạch và chất lượng sản phẩm là yếu tố quyết định.
Cuộc cách mạng số trong nông nghiệp không chỉ diễn ra ở khâu sản xuất mà còn mở rộng đến lĩnh vực thương mại. Các sàn thương mại điện tử nông sản đang giúp người nông dân kết nối trực tiếp với người tiêu dùng, cắt giảm trung gian và tăng lợi nhuận. Đồng thời, các ứng dụng di động cung cấp thông tin thị trường giúp nông dân nắm bắt xu hướng giá cả, từ đó có kế hoạch sản xuất và bán hàng hợp lý.
Tuy nhiên, quá trình số hóa nông nghiệp tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ cao là rào cản lớn đối với nhiều nông hộ nhỏ. Hạ tầng internet tại các vùng nông thôn vẫn còn hạn chế. Và quan trọng nhất, trình độ nhận thức và kỹ năng sử dụng công nghệ số của người nông dân cần được nâng cao.
Bên cạnh đó, vai trò của các doanh nghiệp công nghệ cũng rất quan trọng. Nhiều công ty khởi nghiệp (startup) đang phát triển các giải pháp công nghệ phù hợp với điều kiện và nhu cầu của nông dân Việt Nam. Họ không chỉ cung cấp công nghệ mà còn đào tạo kỹ năng số cho người nông dân, giúp họ tận dụng tối đa lợi ích từ những công cụ hiện đại.
Chuyển đổi số trong nông nghiệp không chỉ là việc áp dụng công nghệ mới vào quy trình sản xuất truyền thống. Đó còn là quá trình thay đổi tư duy và phương thức làm việc của người nông dân. Từ việc dựa vào kinh nghiệm cá nhân và truyền miệng, họ giờ đây học cách tin tưởng vào dữ liệu và phân tích khoa học.
Trong tương lai gần, với sự phát triển của công nghệ 5G, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn, nông nghiệp thông minh tại Việt Nam sẽ còn phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Các robot nông nghiệp tự động sẽ thực hiện những công việc nặng nhọc. Các thuật toán dự báo thời tiết và dịch bệnh sẽ trở nên chính xác hơn. Và nông dân sẽ có thêm nhiều công cụ mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả sản xuất.
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là đảm bảo rằng những tiến bộ công nghệ này phải thực sự mang lại lợi ích cho người nông dân và phát triển bền vững cho nền nông nghiệp Việt Nam. Công nghệ chỉ là công cụ, và giá trị thực sự của nó nằm ở cách chúng ta sử dụng nó.
Tiến Hoàng