So với nhà ở thương mại, nhà ở xã hội mang lại những lợi ích và cân nhắc gì?
Theo đó, điểm thu hút mạnh mẽ nhất của nhà ở xã hội nằm ở yếu tố giá cả. Với mức giá thường chỉ dao động từ 50% đến 70% so với nhà thương mại cùng khu vực, đây thực sự là cơ hội vàng cho những người có thu nhập trung bình và thấp. Sự chênh lệch giá này không phải đến từ chất lượng kém mà xuất phát từ chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Các dự án nhà ở xã hội được miễn giảm tiền sử dụng đất, được hỗ trợ về hạ tầng kỹ thuật, và đặc biệt là mức lợi nhuận của chủ đầu tư bị giới hạn ở mức 10% thay vì 20-30% như các dự án thương mại. Với một căn hộ 60 mét vuông tại khu vực ngoại thành Hà Nội, trong khi nhà thương mại có thể lên đến 2-2,5 tỷ đồng, thì nhà ở xã hội chỉ dao động khoảng 1-1,5 tỷ đồng, tạo ra một khoản tiết kiệm đáng kể cho người mua.
Bên cạnh giá mua thấp, chính sách tài chính hỗ trợ cũng là một lợi thế không nhỏ. Người mua nhà ở xã hội được tiếp cận các gói vay ưu đãi với lãi suất thấp hơn 1-2% so với lãi suất thị trường, kéo dài thời gian vay lên đến 25-30 năm. Điều này có nghĩa là với một khoản vay 1 tỷ đồng, người mua có thể tiết kiệm được vài trăm triệu đồng tiền lãi trong suốt thời gian vay. Nhiều ngân hàng còn áp dụng chính sách hỗ trợ lãi suất trong những năm đầu, giúp giảm gánh nặng tài chính cho các gia đình trẻ mới bắt đầu cuộc sống. So với việc phải chấp nhận lãi suất cao và thời gian vay ngắn hơn khi mua nhà thương mại, đây là một ưu điểm vượt trội về mặt tài chính dài hạn.
Về mặt pháp lý, nhà ở xã hội cũng đảm bảo tính minh bạch và an toàn. Các dự án này đều phải qua thẩm định nghiêm ngặt của cơ quan nhà nước, từ khâu quy hoạch, thiết kế cho đến thi công và bàn giao. Người mua sẽ được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở (sổ đỏ) đầy đủ theo quy định, tương tự như khi mua nhà thương mại. Điều này hoàn toàn khác biệt với những lo ngại về pháp lý mà nhiều người vẫn thường nghĩ khi nhắc đến nhà giá rẻ. Hơn nữa, quy hoạch của các khu nhà ở xã hội thường được đầu tư đồng bộ với đầy đủ hạ tầng cơ sở như đường giao thông, hệ thống cấp thoát nước, điện, trường học, trạm y tế và các khu vui chơi công cộng. Mặc dù chưa sang trọng bằng các khu đô thị cao cấp, nhưng những tiện ích này đã đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt thiết yếu của cư dân.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích hiển nhiên, nhà ở xã hội cũng đi kèm với không ít hạn chế cần phải cân nhắc thật kỹ. Rào cản đầu tiên chính là điều kiện mua hàng hạn chế và nghiêm ngặt. Không phải ai muốn mua là có thể mua được nhà ở xã hội. Người mua phải chứng minh được mình thuộc đối tượng chính sách, có thu nhập không vượt quá ngưỡng quy định (thường là dưới 15 triệu đồng mỗi tháng đối với hộ gia đình tại thành phố lớn), chưa sở hữu nhà ở nào tại nơi đăng ký mua, và phải có hộ khẩu thường trú tại địa phương. Điều này đồng nghĩa với việc nhiều người dù có nhu cầu thực sự nhưng vẫn không đủ điều kiện để tham gia chương trình.
Một ràng buộc lớn hơn nữa là quy định về chuyển nhượng. Theo pháp luật hiện hành, người mua nhà ở xã hội không được phép chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp trong vòng 5 năm kể từ khi được cấp giấy chứng nhận, trừ các trường hợp đặc biệt như di chuyển công tác, chết, mất tích. Quy định này tuy có mục đích ngăn chặn đầu cơ, nhưng cũng khiến tài sản mất tính thanh khoản. Nếu gia đình gặp biến cố tài chính cần vốn khẩn cấp hoặc có nhu cầu đổi nhà do hoàn cảnh thay đổi, việc không thể bán hoặc thế chấp sẽ gây ra nhiều khó khăn. Ngay cả sau 5 năm, khi được phép chuyển nhượng, giá bán lại của nhà ở xã hội cũng thường thấp hơn nhiều so với nhà thương mại do bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác.
Diện tích nhỏ hẹp là một điểm yếu khác của nhà ở xã hội. Theo quy định, diện tích mỗi căn hộ nhà ở xã hội không được vượt quá 70 mét vuông, và thực tế phần lớn các căn chỉ dao động từ 45-65 mét vuông. Với không gian hạn chế như vậy, các gia đình đông người sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc sắp xếp chỗ ở, đặc biệt khi con cái lớn lên và cần không gian riêng tư. Trong khi đó, nhà thương mại có sự đa dạng về diện tích từ 50 mét vuông cho đến 150 mét vuông hoặc hơn, cho phép người mua lựa chọn theo nhu cầu thực tế của gia đình.
Vấn đề về vị trí cũng là một điểm trừ không nhỏ. Do quỹ đất tại các khu vực trung tâm có giá trị cao và khan hiếm, phần lớn các dự án nhà ở xã hội được triển khai ở các khu vực ngoại thành, cách trung tâm thành phố từ 15-30 km. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của cư dân. Thời gian đi lại kéo dài, chi phí đi lại tăng cao, khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục chất lượng cao bị hạn chế. Một người làm việc tại trung tâm Hà Nội nhưng sống ở khu nhà ở xã hội tại ngoại thành có thể phải dành 2-3 giờ mỗi ngày chỉ để di chuyển, gây mất thời gian và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Chất lượng xây dựng và hoàn thiện cũng là một khía cạnh cần xem xét. Để đáp ứng được mức giá thấp, các dự án nhà ở xã hội thường sử dụng vật liệu ở mức trung bình, thiết kế đơn giản và tiết kiệm, chất lượng hoàn thiện ở mức cơ bản. Người mua thường nhận bàn giao căn hộ ở trạng thái thô hoặc bán hoàn thiện, cần phải bỏ thêm chi phí đáng kể để sửa chữa, hoàn thiện theo ý muốn. Một số dự án còn gặp tình trạng xuống cấp nhanh, hư hỏng trong quá trình sử dụng do chất lượng thi công chưa đạt yêu cầu hoặc quản lý vận hành chưa chuyên nghiệp.
Cuối cùng, khả năng tăng giá và sinh lời từ đầu tư bất động sản của nhà ở xã hội cũng thấp hơn đáng kể so với nhà thương mại. Do có nhiều ràng buộc về chuyển nhượng, vị trí không thuận lợi, diện tích nhỏ và chất lượng hạn chế, mức độ tăng giá của nhà ở xã hội thường chỉ theo lạm phát hoặc tăng rất chậm. Trong khi nhà thương mại ở vị trí đẹp có thể tăng 50-100% sau 3-5 năm, thì nhà ở xã hội có thể chỉ tăng 10-20% trong cùng khoảng thời gian đó. Vì vậy, nếu mục tiêu là đầu tư sinh lời, nhà ở xã hội không phải là lựa chọn phù hợp.
Do vậy, quyết định giữa mua nhà ở xã hội hay nhà thương mại phụ thuộc hoàn toàn vào mục tiêu, khả năng tài chính và hoàn cảnh thực tế của từng người. Nhà ở xã hội phù hợp với những ai đang thực sự cần một chỗ ở ổn định, có thu nhập vừa phải và không có ý định đầu tư ngắn hạn. Trong khi đó, nhà thương mại là lựa chọn tốt hơn cho những người có khả năng tài chính tốt, cần sự linh hoạt cao hoặc có mục đích đầu tư. Dù chọn phương án nào, điều quan trọng nhất vẫn là sở hữu một mái nhà an toàn, hợp pháp để xây dựng cuộc sống ổn định cho gia đình.
Hoàng Nguyễn