Nằm ở độ cao từ 600 đến 800 mét so với mực nước biển, quần thể chè cổ Minh Tiến ẩn mình giữa mây mù và núi rừng hùng vĩ. Khoảng 30 cây chè cổ thụ, với đường kính thân cây có thể lên tới 40 cm và chiều cao vượt trội, từ 25 đến 30 mét, đã được phát hiện và khảo sát. Những con số này không chỉ đơn thuần là kích thước vật lý, mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ, vượt qua bao thăng trầm của thời gian.
Theo ước tính ban đầu, những cây chè này có thể đã tồn tại từ thế kỷ XVII, sau thời nhà Mạc. Dù chưa có kết luận khoa học chính thức, giả thuyết này đã gợi mở nhiều liên tưởng thú vị về mối liên hệ giữa cây chè cổ Minh Tiến và lịch sử, văn hóa của vùng đất này. Người dân địa phương vẫn lưu truyền những câu chuyện về việc sử dụng lá chè cổ như một loại thảo dược, một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần và sức khỏe của họ.
Khi đặt lên bàn cân so sánh với những cây chè cổ đã được công nhận là di sản ở các tỉnh thành khác như Suối Giàng (Yên Bái), Vân Hồ (Sơn La), Tủa Chùa (Điện Biên), Shan tuyết Hoàng Su Phì (Hà Giang), hay Hoàng Thu Phố (Lào Cai), chè cổ Minh Tiến không hề kém cạnh, thậm chí còn có phần nổi trội về tuổi đời. Điều này càng làm tăng thêm giá trị và tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị của quần thể chè cổ này.
Việc so sánh không nhằm mục đích tranh đua, mà để nhấn mạnh rằng, Thái Nguyên đang sở hữu một "báu vật" thực sự, một di sản thiên nhiên cần được trân trọng và bảo vệ. Sự đa dạng về nguồn gen chè cổ trên cả nước là một lợi thế to lớn, và mỗi vùng miền lại có những nét đặc trưng riêng, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa trà Việt.
Mặc dù đã được phát hiện từ hơn một thập kỷ trước, nhưng chè cổ Minh Tiến vẫn chưa chính thức được công nhận là cây di sản quốc gia. Lý do chính nằm ở việc thiếu những nghiên cứu chuyên sâu và các thủ tục pháp lý cần thiết. Để đạt được sự công nhận này, cần có một quá trình bài bản, khoa học, và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.
Các nhà khoa học, chuyên gia trong các lĩnh vực nông nghiệp, khảo cổ, lịch sử cần chung tay để làm sáng tỏ những bí ẩn xung quanh cây chè cổ. Việc xác định chính xác tuổi đời, nguồn gốc, đặc điểm sinh học, giá trị dược liệu... đòi hỏi phải áp dụng các phương pháp khoa học tiên tiến, từ phân tích carbon phóng xạ đến nghiên cứu gen.
Bên cạnh đó, việc hoàn thiện hồ sơ pháp lý, tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo tồn di sản là một bước đi không thể thiếu. Quá trình này đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mỉ và sự vào cuộc của các cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư.
Tin vui đã đến vào năm 2024, khi một nhóm các nhà khoa học từ Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên) đã đề xuất và được Hội đồng Khoa học tỉnh Thái Nguyên phê duyệt đề tài: "Nghiên cứu bảo tồn và phát triển cây chè cổ thụ Núi Bóng, xã Minh Tiến, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên". Đây là một bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự khởi đầu của một hành trình dài hơi, nhưng đầy hứa hẹn.
Đề tài nghiên cứu này không chỉ tập trung vào việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm của chè cổ Minh Tiến, mà còn mở ra hướng nghiên cứu về tiềm năng phát triển, khai thác giá trị kinh tế, văn hóa của loại cây này. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở khoa học vững chắc để xây dựng các chính sách, biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững.
Việc bảo tồn chè cổ Minh Tiến không chỉ là trách nhiệm của riêng tỉnh Thái Nguyên, mà còn là một phần trong chiến lược phát triển chung của ngành chè Việt Nam. Nghị quyết số 11/NQ-TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên về phát triển ngành chè giai đoạn 2025-2030 đã thể hiện rõ tầm nhìn và quyết tâm của lãnh đạo tỉnh trong việc đưa ngành chè lên một tầm cao mới.
Mục tiêu xuất khẩu 1 tỷ USD không phải là một con số viển vông, mà là một đích đến có thể đạt được nếu có sự đầu tư đúng đắn, chiến lược bài bản và sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của chè cổ Minh Tiến sẽ là một trong những "mũi nhọn" quan trọng trong chiến lược này.
Cây chè cổ Minh Tiến không chỉ có giá trị về mặt kinh tế, khoa học, mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc. Hình ảnh những cây chè cổ thụ vươn mình giữa núi rừng hùng vĩ, chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử, đã trở thành một biểu tượng của vùng đất Đại Từ, Thái Nguyên.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của chè cổ Minh Tiến có thể tạo ra một sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách trong và ngoài nước. Du khách có thể đến tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của những "cụ" chè, tìm hiểu về lịch sử, văn hóa trà của địa phương, và thưởng thức hương vị đặc biệt của trà cổ.
Bảo tồn di sản không phải là việc của riêng ai, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Người dân địa phương, đặc biệt là những người trực tiếp sinh sống và gắn bó với cây chè cổ, đóng vai trò vô cùng quan trọng. Họ không chỉ là người bảo vệ, mà còn là người gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa, truyền thống liên quan đến cây chè.
Việc nâng cao nhận thức, ý thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo tồn chè cổ là một nhiệm vụ cấp thiết. Cần có những chương trình, hoạt động tuyên truyền, giáo dục, khuyến khích người dân tham gia vào quá trình bảo tồn và phát triển.
Bảo tồn chè cổ Minh Tiến không phải là việc "đóng băng" di sản, mà là tạo ra một sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển. Việc khai thác giá trị kinh tế, văn hóa của chè cổ cần được thực hiện một cách bền vững, đảm bảo không làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây.
Cần có những quy định, hướng dẫn cụ thể về việc khai thác lá chè, phát triển sản phẩm trà cổ, tổ chức du lịch... Tất cả các hoạt động này cần được thực hiện trên cơ sở tôn trọng thiên nhiên, bảo vệ môi trường và phát huy giá trị văn hóa của địa phương.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này không chỉ là trách nhiệm của Thái Nguyên, mà còn là niềm tự hào của cả nước. Hy vọng rằng, trong tương lai không xa, chè cổ Minh Tiến sẽ được công nhận là cây di sản quốc gia, trở thành một điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Việt Nam, và góp phần đưa thương hiệu trà Thái Nguyên vươn ra thế giới. Đó không chỉ là niềm mong mỏi của người dân Thái Nguyên, mà còn là khát vọng chung của những người yêu trà Việt.
Bảo An