Theo báo cáo của Bộ NN&PTNT, tính đến hết năm 2023, kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam đạt 53,5 tỷ USD, tăng 20,7% so với năm 2022. Trong đó, gạo, cà phê, cao su, tôm… là những mặt hàng chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản.
Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, có đến 80% sản lượng nông sản xuất khẩu của Việt Nam chưa xây dựng được thương hiệu. Nhiều sản phẩm nông sản của Việt Nam được xuất khẩu và bán ở thị trường nước ngoài dưới thương hiệu không phải của doanh nghiệp Việt Nam.
Đơn cử như nhãn hiệu Gạo Việt Nam/Vietnam Rice (bảo hộ dưới dạng nhãn hiệu chứng nhận) tính đến hết năm 2021 đã có 19 quốc gia chấp nhận bảo hộ nhãn hiệu Gạo Việt Nam/Vietnam Rice bao gồm: Indonesia, Nga và OAPI (gồm 17 nước châu Phi: Benin, Burkina Faso, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Chad, Comoros, Cộng hòa Cônggô, Bờ Biển Ngà, Guinea Xích đạo, Gabon, Guinea, Guinea Bissau, Mali, Mauritania, Niger, Senegal và Togo); có 3 quốc gia: Trung Quốc, Brunei và Na Uy đã thông báo bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận.
Tuy nhiên, cho đến nay, nhãn hiệu chứng nhận Gạo Việt Nam vẫn chưa được cấp cho bất cứ doanh nghiệp nào sử dụng vì còn vướng mắc về thủ tục pháp lý. Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam Đỗ Hà Nam, đăng ký bảo hộ ra nước ngoài cũng gặp khó khăn bởi 2 lý do: thiếu kinh phí đăng ký và một số nước chỉ chấp nhận bảo hộ dưới hình thức nhãn hiệu thông thường, không bảo hộ dưới hình thức nhãn hiệu chứng nhận.
Một trong những nguyên nhân chính khiến thương hiệu nông sản Việt Nam chưa được phát triển là do thiếu kinh phí. Việc đăng ký bảo hộ thương hiệu ở nước ngoài có chi phí khá cao, trong khi các doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thường có nguồn lực hạn chế.
Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, chi phí đăng ký bảo hộ thương hiệu tại một số thị trường lớn như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc… dao động từ 5.000 đến 10.000 USD. Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đây là một khoản chi phí không nhỏ, đặc biệt là khi họ phải đăng ký bảo hộ thương hiệu cho nhiều sản phẩm khác nhau.
Bên cạnh đó, việc đăng ký bảo hộ thương hiệu ở nước ngoài còn gặp khó khăn do thiếu hiểu biết về luật pháp, quy định của từng quốc gia. Theo khảo sát của Hiệp hội Lương thực Việt Nam, chỉ có khoảng 20% doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam có hiểu biết đầy đủ về quy trình đăng ký bảo hộ thương hiệu ở nước ngoài.
Để khắc phục tình trạng này, nhiều ý kiến cho rằng cần sớm ban hành chính sách hỗ trợ phát triển thương hiệu nông sản. Chính sách này cần tập trung vào các nội dung sau:
Hỗ trợ xây dựng thương hiệu thông qua thúc đẩy đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ trong và ngoài nước. Chính phủ cần hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp trong việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, giống cây trồng, vật nuôi, công nghệ… trong nước và quốc tế.
Hỗ trợ xây thực hiện nhiệm vụ nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác và phát triển tài sản trí tuệ. Chính phủ cần hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp trong việc xây dựng hệ thống quản lý tài sản trí tuệ, nâng cao hiệu quả khai thác và phát triển tài sản trí tuệ.
Thúc đẩy và tăng cường hiệu quả thực thi và chống xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, xâm phạm thương hiệu. Chính phủ cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp về quyền sở hữu trí tuệ, thương hiệu. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, xâm phạm thương hiệu.
Hỗ trợ hình thành, tạo dựng văn hóa sở hữu trí tuệ và phát triển thương hiệu nông sản. Chính phủ cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của người dân về vai trò của thương hiệu đối với phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, khuyến khích các doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp xây dựng văn hóa sở hữu trí tuệ, phát triển thương hiệu nông sản.
Việc xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển thương hiệu nông sản là cần thiết để giúp các doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp nâng cao nhận thức, năng lực xây dựng thương hiệu, tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Để phát triển thương hiệu nông sản, cần có sự nỗ lực của cả doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và người tiêu dùng. Các doanh nghiệp cần nâng cao năng lực cạnh tranh, chú trọng đến chất lượng sản phẩm, xây dựng hệ thống phân phối hiệu quả. Cơ quan nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ thiết thực, đồng thời tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về thương hiệu nông sản Việt Nam.
Bảo Anh