Giữa hàng ngàn đồi chè xanh ngút ngàn của vùng trung du Bắc Bộ, có một giống trà mang sắc tím lạ kỳ, như nhành mận chín trong sương sớm đó là trà búp tím Thanh Ba (Phú Thọ). Không chỉ độc đáo về ngoại hình, loại trà này còn mang trong mình câu chuyện về sự thích nghi kỳ diệu của tự nhiên, cùng hương vị ngọt hậu riêng biệt khiến bao người yêu trà say mê.
Ngọn màu tím giống như màu mận chín, búp, lá non, cuống có màu tím vô cùng nổi bật, bắt mắt, khác hẳn với màu xanh thường thấy ở các búp trà.
Sắc tím kỳ diệu từ cơ chế tự vệ của cây trà
Về bản chất, trà búp tím vẫn là giống trà được phát triển từ cây Camellia sinensis, loại cây quen thuộc tạo nên đa dạng các dòng trà từ xanh, ô long đến hồng trà. Tuy nhiên, điểm đặc biệt ở trà tím chính là khả năng phản ứng với ánh sáng theo một cách hiếm gặp trong thế giới thực vật. Khi được trồng ở độ cao trên 1.000m, nơi bức xạ mặt trời và tia cực tím gay gắt hơn, cây trà tím phát triển một cơ chế tự vệ tự nhiên: sản xuất anthocyanin – hợp chất tạo màu tím và có khả năng hấp thụ tia UV.
Chính anthocyanin không chỉ mang đến sắc tím quyến rũ cho búp, lá và cuống trà mà còn là một trong những chất chống oxy hóa mạnh mẽ, có nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Sắc tố này cũng chính là điểm chung của nhiều loại thực phẩm siêu dinh dưỡng như việt quất, nho đen hay súp lơ tím.
Trà tím có hương thơm man mát, cùng vị ấm nồng đặc biệt, trà có vị ngon nhất khi thưởng thức ở tuần nước thứ hai, vị thơm ngon này sẽ giữ được độ thơm ngon sau 5-7 lần nước.
Một giống trà quý hiếm của vùng đất Phú Thọ
Tại Việt Nam, Phú Thọ được xem là cái nôi của trà búp tím đặc biệt là vùng Thanh Ba, nơi địa hình đồi núi, khí hậu mát mẻ, giàu khoáng chất lý tưởng cho giống trà này sinh trưởng. Tuy vậy, trà tím cực kỳ kén đất, kén người trồng và cần được chăm bón tỉ mỉ, thu hái hoàn toàn thủ công. Do đó, trà búp tím chỉ chiếm chưa đến 1% diện tích chè trung du Phú Thọ, thậm chí trên toàn tỉnh chỉ khoảng 0,2% – 0,3% – biến nó trở thành “của hiếm” đúng nghĩa trong thế giới trà Việt.
Lá trà tím nhỏ, mỏng, thuôn dài, mặt trên khi còn non mang sắc tím nhạt rồi dần chuyển xanh khi lớn, trong khi mặt dưới vẫn giữ màu tím đậm đặc trưng. Những búp chè non, cuống lá phủ sắc đỏ tím sẫm trông giống như ngọn mận vừa chớm chín, đầy mê hoặc.
Vị trà “bắt đầu bằng chát, kết thúc bằng ngọt hậu”
Nếu hình dáng đã gây ấn tượng ngay từ cái nhìn đầu tiên, thì vị trà búp tím Thanh Ba lại càng làm người thưởng trà nao lòng. Khi pha, nước trà có sắc ngả tím lạ mắt, hương thơm man mát nhẹ nhàng của trà xanh quyện cùng mùi thảo mộc tinh tế. Ngụm trà đầu tiên đưa vào miệng mang chút chát nhẹ đặc trưng, nhưng nhanh chóng lan tỏa thành vị ngọt hậu thanh tao thứ hậu vị mà dân sành trà luôn khao khát tìm kiếm.
Đặc biệt, trà búp tím cho nước “bền” – tức là vẫn giữ được độ thơm ngon sau nhiều lần pha. Người sành thường nói, trà tím ngon nhất ở tuần nước thứ hai, lúc vị chát đã dịu, để lại lớp hậu vị ngọt sâu lắng như dư âm của đất trời.
“Thần dược” từ thiên nhiên cho sức khỏe
Không chỉ là thức uống tao nhã, trà búp tím còn được dân gian xếp vào hàng dược trà nhờ những công dụng sức khỏe đáng giá. Theo kinh nghiệm truyền đời của người dân trung du, nước trà búp tím giúp cải thiện tiêu hóa, làm mát gan, chống lão hóa, thậm chí còn được dùng đun nước tắm cho trẻ nhỏ và phụ nữ sau sinh để sát khuẩn, dưỡng da.
Khoa học hiện đại cũng phần nào lý giải điều này khi xác nhận anthocyanin trong trà tím có tác dụng trung hòa các gốc tự do yếu tố gây lão hóa và nhiều bệnh lý mạn tính. Ngoài ra, các polyphenol khác trong trà như catechin, EGCG cũng góp phần giảm cholesterol, cải thiện chức năng tim mạch và hỗ trợ chuyển hóa đường huyết.
Giữ gìn báu vật sắc tím giữa lòng đất Việt
Trong bối cảnh văn hóa trà Việt đang ngày một được phục hưng và đổi mới, sự xuất hiện trở lại của những giống trà quý hiếm như trà búp tím Thanh Ba không chỉ là tin vui với người yêu trà mà còn là cơ hội lớn cho ngành chè địa phương phát triển theo hướng giá trị cao, bền vững và bản sắc.
Để làm được điều đó, rất cần sự vào cuộc đồng bộ từ người trồng, người chế biến đến nhà khoa học và nhà quản lý. Việc chuẩn hóa quy trình canh tác hữu cơ, nâng cao kỹ năng sao chế thủ công, kết hợp truyền thông giá trị bản địa với cách tiếp cận hiện đại sẽ giúp trà tím Phú Thọ vươn xa không chỉ trong nước mà còn có cơ hội hiện diện trong các thị trường trà cao cấp quốc tế.
Từ một giống trà “ẩn mình” giữa đại ngàn, trà búp tím Thanh Ba hôm nay đã và đang khẳng định chỗ đứng riêng bằng sắc tím độc bản, vị ngọt hậu đầy chiều sâu và giá trị sức khỏe vượt trội. Trong từng tách trà tím, người thưởng thức không chỉ tìm thấy hương vị, mà còn là dấu ấn của đất trời trung du, là di sản sống động cần được giữ gìn và lan tỏa đến mai sau.