Trồng dược liệu dưới tán rừng phải gắn với sinh kế,giữ rừng

Từ thực trạng nhức nhối đến tầm nhìn đột phá

Thực tế đáng buồn là nhiều năm qua, việc thu hái dược liệu tự nhiên một cách vô tổ chức đã đẩy nhiều loài quý hiếm vào nguy cơ tuyệt chủng, làm suy thoái đa dạng sinh học và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái rừng. Cộng đồng dân cư sống phụ thuộc vào rừng, dù là những người trực tiếp chịu ảnh hưởng, lại thường xuyên đối mặt với sự thiếu hụt cơ chế pháp lý rõ ràng để phát triển kinh tế hợp pháp. Sự nhập nhằng giữa "thu hái tự nhiên" và "nuôi trồng" đã tạo kẽ hở cho những hành vi trục lợi, hợp thức hóa việc khai thác trái phép.

Nghị định 183/2025/NĐ-CP đã ra đời như một lời giải cho những vấn đề nhức nhối này. Bằng cách định nghĩa rõ ràng "cây dược liệu trong rừng" là sản phẩm của quá trình nuôi trồng có kiểm soát, Nghị định đã chấm dứt sự mập mờ, tạo hành lang pháp lý minh bạch. Đây là cơ sở để phân biệt rạch ròi giữa sản xuất hợp pháp và hành vi hủy hoại rừng, là tiền đề để các cơ quan chức năng tăng cường quản lý, kiểm soát.

Cơ hội vàng cho sinh kế bền vững và quyền tự chủ

Một trong những điểm sáng nhất của Nghị định là việc trao quyền và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho chủ rừng, đặc biệt là cộng đồng dân cư và hộ gia đình. Thay vì chỉ là những người bảo vệ rừng hay thu hái tự phát, giờ đây họ có thể trở thành những nhà sản xuất dược liệu hợp pháp. Việc cho phép cộng đồng tự tổ chức hoặc liên kết nhóm hộ để xây dựng phương án, cùng với việc phân quyền cho cấp xã trong việc tiếp nhận và phê duyệt, sẽ giúp người dân chủ động hơn trong phát triển kinh tế. Đây là sự chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy "cấm đoán" sang "khuyến khích phát triển có kiểm soát", biến người dân từ đối tượng cần quản lý thành chủ thể tham gia vào chuỗi giá trị kinh tế rừng.

Hơn nữa, việc quy định rõ ràng về giá thuê môi trường rừng (ít nhất 5% doanh thu) không chỉ đảm bảo nguồn thu chính đáng cho chủ rừng mà còn gián tiếp tạo động lực để họ gắn bó và bảo vệ rừng tốt hơn. Nguồn thu này có thể tái đầu tư vào công tác quản lý, bảo vệ rừng và nâng cao đời sống người dân, tạo nên một vòng tuần hoàn tích cực giữa phát triển kinh tế và bảo tồn.

Cần sự đồng hành và kiên định

Mặc dù Nghị định 183 đã mở ra một cánh cửa lớn, nhưng việc đưa các quy định này vào thực tiễn vẫn còn nhiều thách thức. Thứ nhất, việc phổ biến kiến thức, kỹ thuật nuôi trồng dược liệu dưới tán rừng cho người dân, đặc biệt là các cộng đồng dân tộc thiểu số, cần được đẩy mạnh. Không phải dược liệu nào cũng phù hợp để nuôi trồng dưới tán rừng, và không phải ai cũng có kiến thức về kỹ thuật chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Y tế và chính quyền địa phương là then chốt.

Thứ hai, việc kiểm soát nguồn gốc, chất lượng dược liệu sau thu hoạch là vô cùng quan trọng. Quy định không được chế biến trong rừng là cần thiết, nhưng phải có cơ chế hậu kiểm chặt chẽ để đảm bảo sản phẩm đưa ra thị trường là dược liệu được nuôi trồng hợp pháp, không phải trà trộn từ nguồn khai thác tự nhiên trái phép.

Tuy nhiên, với tầm nhìn rõ ràng và sự kiên định trong thực hiện, Nghị định 183/2025/NĐ-CP có thể trở thành cú hích mạnh mẽ cho ngành dược liệu Việt Nam. Khi người dân miền núi có thêm thu nhập ổn định từ dược liệu bản địa, rừng sẽ được bảo vệ tốt hơn. Khi chuỗi giá trị dược liệu được hình thành một cách bài bản, Việt Nam sẽ không chỉ có nguồn dược liệu chất lượng cao phục vụ nhu cầu trong nước mà còn có thể vươn ra thị trường quốc tế. Đó chính là con đường phát triển bền vững mà quốc gia chúng ta đang hướng tới.

Bùi Quốc Dũng