Người ta thường nói, Trung Quốc là cái nôi của văn hóa trà, nơi khởi nguồn của những chén trà thơm ngát. PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên Trưởng khoa Công nghệ Thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội, cho biết người Trung Quốc xưa kia đã biết dùng lá trà cổ thụ để làm thuốc, rồi tình cờ phát hiện ra hương vị thơm ngon, kích thích tinh thần của thức uống này. Từ đó, văn hóa thưởng trà dần hình thành và lan rộng sang các nước láng giềng, trong đó có Việt Nam.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng tự hào sở hữu những cây trà cổ thụ quý giá, không hề kém cạnh bất kỳ quốc gia nào. Người Việt đã tiếp thu tinh hoa trà đạo từ bên ngoài, kết hợp với bản sắc văn hóa riêng để tạo nên một nét đẹp độc đáo, mang đậm hồn cốt dân tộc. Có thể nói, Việt Nam xứng đáng là một trong những quốc gia khởi thủy của văn hóa thưởng trà.
Khác với trà đạo Nhật Bản chú trọng vào nghi lễ cầu kỳ, văn hóa thưởng trà của người Việt Nam được gói gọn trong năm yếu tố quan trọng: nhất nước, nhì trà, tam pha, tứ ấm, ngũ quần anh.
- Nhất nước: Nước pha trà phải là loại nước tinh khiết, trong lành. Nguồn nước tinh khiết sẽ giúp cho hương vị trà thêm đậm đà, thơm ngon. PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh cho biết, nếu dùng nước suối trong, tinh khiết, pha trà đến 8 lần vẫn còn giữ được hương thơm.
- Nhì trà: Việt Nam tự hào sở hữu nhiều loại trà nổi tiếng thế giới như trà Thái Nguyên, trà Ô Long, trà Phú Thọ… Mỗi loại trà mang một hương vị đặc trưng, phản ánh sự đa dạng và phong phú của đất trời Việt Nam.
- Tam pha: Cách pha trà cũng là một yếu tố quan trọng, ảnh hưởng đến hương vị của chén trà. PGS Thịnh kể lại câu chuyện về chúa Trịnh Kiểm, dù có trăm người hầu hạ, vẫn thích tự tay pha trà để thưởng thức. Vị chúa này thậm chí còn tự gọi mình là "trà nô", để thể hiện sự yêu thích đặc biệt với trà.
- Tứ ấm: Ấm trà tuy nhỏ bé nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên hương vị trà. Cùng một loại trà, nhưng khi pha bằng hai loại ấm khác nhau sẽ cho ra hai hương vị khác biệt.
- Ngũ quần anh: Người Việt Nam thường uống trà theo nhóm, ít khi "độc ẩm". Uống trà cùng nhau không chỉ để thưởng thức hương vị, mà còn là dịp để mọi người trò chuyện, chia sẻ, gắn kết tình cảm. "Cùng uống trà giúp tăng tình đoàn kết, yêu thương lẫn nhau", ông Thịnh nhận xét.
Văn hóa thưởng trà của người Việt còn thể hiện ở sự kính trọng và mến khách. Trong gia đình, người lớn tuổi nhất thường là người chủ trì việc pha trà, con cháu sẽ phụ giúp. Chén trà đầu tiên luôn được dành cho người lớn tuổi hoặc khách quý đến nhà. "Trà lúc này thể hiện sự gần gũi, thân yêu và đùm bọc trong văn hóa Việt Nam", ông Thịnh nhấn mạnh.
Nghệ nhân trà Nguyễn Ngọc Tuấn, tác giả của cuốn sách "Tìm trà", đã dành nhiều năm để nghiên cứu, tìm hiểu về văn hóa trà Việt Nam và thế giới. Ông đã đi khắp mọi miền đất nước, từ những vùng trà nổi tiếng như Thái Nguyên, Phú Thọ, Lâm Đồng… đến những bản làng xa xôi, nơi người dân còn lưu giữ những phương thức chế biến và thưởng trà truyền thống.
Trong cuốn sách "Tìm trà", nghệ nhân Nguyễn Ngọc Tuấn đã chia sẻ những câu chuyện thú vị về các loại trà nổi tiếng của Việt Nam, như trà Thái Nguyên với hương thơm dịu nhẹ, trà Ô Long với vị chát ngọt hậu vị, trà Phú Thọ với hương thơm đặc trưng của núi rừng… Ông cũng kể về hành trình khám phá văn hóa trà của các quốc gia trên thế giới, từ Trung Quốc, Nhật Bản đến các nước phương Tây.
Ông Tuấn đặc biệt ấn tượng với văn hóa nấu trà của người Dao ở Văn Bàn (Lào Cai). Người Dao ở đây có tập tục nấu trà trong ống lam, nướng trên gác bếp suốt năm, đến Tết thì lấy ra chia cho mọi người. "Đó là tập tục được thực hiện từ nhiều đời", ông Tuấn nói. Những ống trà lam không chỉ mang đến hương vị thơm ngon, mà còn là biểu tượng cho tinh thần đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau của người Việt.
Văn hóa thưởng trà của người Việt Nam là một nét đẹp tinh thần, phản ánh những giá trị tốt đẹp của dân tộc. Từ cách chọn nước, chọn trà, cách pha trà đến cách thưởng thức, tất cả đều toát lên sự tinh tế, giản dị và đậm đà bản sắc văn hóa. Trong từng chén trà thơm ngát, ta cảm nhận được tình yêu thương, sự gắn kết giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên. Và hành trình "tìm trà" của mỗi người cũng chính là hành trình tìm về với những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Bảo An