Thông nước (còn gọi là thủy tùng, tên khoa học Glyptostrobus pensilis) được coi là một trong những loài thực vật quý hiếm nhất hành tinh. Hiện nay, loài cây này chỉ còn ghi nhận tại ba quốc gia: Việt Nam, Trung Quốc và Lào. Trong đó, Việt Nam được xem là nơi sở hữu quần thể lớn nhất với 162 cá thể, phân bố chủ yếu ở huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk. Nhiều cây trong số đó đã tồn tại gần 700 năm, được coi như “báu vật sống” của quốc gia.
Thông nước - Loài cây quý hiếm bậc nhất Việt Nam. (Ảnh - IT)
Điều đáng lo ngại, thông nước rơi vào tình trạng “vô sinh”. Dù ra hoa, kết quả nhưng hạt không có noãn nên không thể nảy mầm. Nhiều năm qua, các nhà khoa học chưa từng ghi nhận cây non mọc tự nhiên. Hai quần thể tại Ea Ral và Trấp K’sơ có mật độ chỉ 40–50 cây/1.000m², đều đã thoái hóa, đối diện nguy cơ biến mất nếu không có biện pháp bảo tồn đặc biệt.
Không chỉ quý hiếm về mặt khoa học, thông nước còn mang giá trị kinh tế và văn hóa đặc biệt. Gỗ thơm, mịn, bền chắc, không mối mọt, từ lâu đã được chế tác đồ thờ, lục bình, thuyền bè. Trong phong thủy, gỗ tượng trưng cho tài lộc, bình an. Vỏ, cành và lá chứa tanin được dùng làm thuốc trị phong thấp, giảm đau. Hiện, một khúc gỗ đường kính 80 cm, dài hơn 1 m có giá tới 250 triệu đồng. Chính vì vậy, loài cây này từng bị khai thác ráo riết, buôn bán trái phép.
Được xếp vào danh mục “rất nguy cấp” bởi WWF và thuộc nhóm IA trong Sách đỏ Việt Nam, thông nước hiện nằm trong diện nghiêm cấm khai thác, mua bán. Từ năm 2012, tỉnh Đắk Lắk đã thành lập Khu bảo tồn loài – sinh cảnh Thông nước để gìn giữ nguồn gen quý. Các nghiên cứu nhân giống nhân tạo bằng phương pháp giâm hom và ghép chồi được triển khai, bước đầu cho tín hiệu khả quan khi một số cây con sinh trưởng ổn định.
Dù còn nhiều khó khăn, những nỗ lực này được kỳ vọng sẽ cứu loài cây được mệnh danh “báu vật quốc gia” – biểu tượng thiên nhiên độc đáo của Tây Nguyên và của Việt Nam – khỏi nguy cơ biến mất vĩnh viễn.
Bùi Quốc Dũng