Văn hóa Việt Nam phần nào được thể hiện qua thói quen uống trà với những nét độc đáo và tinh hoa, góp phần tạo nên văn hóa trà thế giới. Người Việt Nam luôn tự hào về sự tỉ mỉ trong khâu ướp, pha và thưởng thức trà Việt.
Ở Việt Nam, tục uống trà đã có từ lâu đời. Người Việt Nam biết đến trà sớm hơn các nước khác. Theo các tài liệu nghiên cứu, dấu tích của lá và cây chè hóa thạch đã thấy ở Phú Thọ . Hơn nữa, cây chè được dự đoán xuất hiện từ thời kỳ đồ đá mới - Văn hóa Hòa Bình . Đến nay, ở Yên Bái - một tỉnh vùng Tây Bắc của Việt Nam còn một rừng chè hoang với khoảng 40.000 cây. Cây chè già nhất ba người ôm không xuể. Một số kết luận khoa học xác định Việt Nam là một trong những cái nôi lâu đời nhất của cây chè thế giới.
Trà Việt Nam có thể được phân thành ba loại: Trà Hương (Trà Hương – trà ướp hương hoa), Trà Mạn (trà không mùi), và Trà Tươi. Trà Hương là loại trà đặc trưng của Việt Nam. Người Việt Nam thích uống trà ướp hương hoa lài, hoa sen đã trở thành một tinh thần phi thường của văn hóa trà Việt Nam, mang trong mình sự lịch sự và tôn nghiêm.
Trà Mạn phổ biến hơn. Đó là trà trơn không có mùi ướp. Người thưởng thức đánh giá cao sự tinh tế trong cách thưởng thức. Trà Mạn có những tiêu chí phức tạp về chất lượng trà, nước, ấm trà, cách pha trà và người thưởng thức. Trà Mạn được phân thành hai loại chính là trà Trung Quốc và trà thiền. Trà Trung Quốc bắt nguồn từ phong cách uống trà của người Trung Quốc. Trong khi đó, thiền trà là uống trà và thiền. Người thưởng thức trà để thấy tâm hồn thanh thản.
Tuy nhiên, uống chè tươi là cách thưởng trà lâu đời nhất của người Việt Nam. Lá chè tươi rửa sạch, vò cho mềm rồi cho vào nồi đun sôi. Người dân địa phương sử dụng một cái bát khá lớn để uống, thay vì ly hoặc cốc. Ở các làng cổ, các gia đình thường luân phiên nhau pha trà như một “tiệc uống trà” để thết đãi cả làng. Chè tươi làm cho tình làng nghĩa xóm thêm gắn kết, người người gần nhau hơn. Dùng lá chè tươi đã rửa sạch để pha trà cũng tương tự như pha trà khô bằng cách pha nước sôi với ấm. Sau 3-5 phút, trà đã sẵn sàng để thưởng thức.
Người Nhật có cách uống trà độc đáo không giống các dân tộc khác. Khi uống trà, họ phải tuân theo một số nghi lễ. Đó là lý do tại sao nó được gọi là trà đạo Nhật Bản. Trong khi đó, văn hóa uống trà của người Việt được xem như một nghệ thuật - một nghệ thuật không có quy tắc hay lễ nghi.
Tại sao Việt Nam không có văn hóa trà để so sánh với trà đạo Nhật Bản, văn hóa trà Trung Quốc, trà chiều của Anh? Đó là bởi trà Việt mộc mạc, thân thuộc mà phảng phất như tâm hồn người Việt. Nó không lễ nghi như trà Nhật, không công phu hay huyền diệu như trà Trung Hoa, không thực dụng như trà phương Tây.
Hình ảnh tách trà thể hiện qua nước trà xanh vàng, hương trà kết hợp với hương hoa tự nhiên hàm chứa nhiều ý nghĩa. Dường như, vị đắng hàm ý sự chịu khó, cần cù của người trồng chè qua thời gian. Nhưng sau này, vị ngọt của trà chính là tâm hồn của người Việt Nam đầy nhân ái, thật thà và thủy chung. Trà làm cho mọi người cảm thông hơn, gần gũi và đoàn kết hơn. Nghệ thuật văn hóa trà Việt Nam phản ánh quy tắc ứng xử của người dân.
Theo truyền thống, trà được ưa chuộng bởi tầng lớp quý tộc trong cung đình để phân loại cho tầng lớp bình dân trong xã hội phong kiến. Ngày nay, trà vẫn phổ biến trong cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam và du khách. Trà hiện diện trong mọi mặt đời sống của người Việt Nam.
Vào dịp Tết, một trong những ngày lễ quan trọng nhất của Việt Nam, trà càng được đánh giá cao hơn. Họ cùng nhau thưởng thức trà ngon và cùng nhau chia vui trong không khí sum họp, đón chào năm mới. Uống trà, mời trà và chúc tết là phong tục đẹp trong ngày Tết của người Việt Nam. Người dân địa phương uống trà hàng ngày. Họ coi việc uống và nếm trà là một nét văn hóa quan trọng để bày tỏ sự tôn trọng và mến khách. Trà đi vào tâm hồn người Việt một cách nhẹ nhàng êm đềm.
Mặc dù đồ uống đóng hộp, công nghiệp và bình dân đang lấn lướt nhưng trà vẫn giữ vai trò trong đời sống của người dân. Đó vẫn là một nét văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Từ những lá trà tươi, nhiều thức uống mát lành được tạo ra như trà chanh, trà sữa, trà đá, trà thảo mộc, mocktail trà, cocktail trà…
Trà đạo ở Việt Nam không phổ biến, người thưởng thức trà không xem trà là một nghi lễ. Họ uống trà để thư giãn và sảng khoái. Vì thế, trà đắm chìm và len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống.
Bảo An