Mở đầu năm 2025, ngành nông sản Việt Nam đã phải chịu những "cú sốc" liên tiếp từ các thị trường xuất khẩu chủ lực. Câu chuyện về sầu riêng - "ngôi sao" xuất khẩu trong những năm gần đây - là minh chứng rõ nét cho tình trạng khó khăn chung. Việc Trung Quốc, thị trường tiêu thụ chính, đột ngột áp dụng quy định kiểm dịch ngặt nghèo, bổ sung yêu cầu kiểm tra dư lượng vàng O bên cạnh quy định về Cadimi trước đây, đã khiến nhiều doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng Việt Nam rơi vào thế "tiến thoái lưỡng nan".
Hệ quả nhãn tiền là hàng loạt container sầu riêng bị ách tắc tại cửa khẩu, buộc phải quay đầu, gây thiệt hại nặng nề về kinh tế. Ông Đoàn Văn Vẹn, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Anh Thư Đăk Lăk, đã chia sẻ câu chuyện cay đắng khi 10 container sầu riêng, tương đương 170 tấn, của công ty ông phải chịu cảnh "chôn chân" vì không đáp ứng được tiêu chuẩn mới. Điều này kéo theo sự sụt giảm mạnh về giá sầu riêng trong nước, từ mức đỉnh 230.000 đồng/kg trong mùa trái vụ năm ngoái xuống chỉ còn khoảng 90.000 đồng/kg, gây thiệt hại nặng nề cho cả người nông dân và doanh nghiệp.
Không chỉ sầu riêng, nhiều mặt hàng nông sản khác cũng đang phải đối mặt với tình cảnh tương tự. Trong tháng đầu tiên của năm, kim ngạch xuất khẩu rau quả đã giảm 11,3% so với cùng kỳ năm trước, một con số đáng báo động. Nguyên nhân chính đến từ việc các thị trường lớn như Mỹ, EU và Đài Loan đồng loạt siết chặt quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, đặt ra yêu cầu cao hơn về chất lượng và an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, sự suy giảm nhu cầu từ Trung Quốc do các biện pháp kiểm dịch nghiêm ngặt hơn, cùng với những khó khăn về logistics và chi phí vận chuyển gia tăng, đã tạo nên một "cơn bão" thực sự, khiến nhiều doanh nghiệp lao đao.
Ngành gạo, trụ cột xuất khẩu truyền thống của Việt Nam, cũng không tránh khỏi vòng xoáy khó khăn. Việc Philippines và Indonesia, hai thị trường nhập khẩu gạo lớn, đang có lượng tồn kho cao, kết hợp với sự trở lại mạnh mẽ của Ấn Độ trên thị trường xuất khẩu gạo thế giới, đã khiến giá gạo xuất khẩu của Việt Nam giảm mạnh, xuống mức thấp nhất trong vòng 5 năm qua, chỉ còn gần 400 USD/tấn. Tình trạng này đã tác động trực tiếp đến việc thu mua lúa gạo của nông dân, khiến giá lúa tại ruộng giảm mạnh, chỉ còn 6.300 - 6.700 đồng/kg tại Tiền Giang, giảm 30-40% so với thời điểm giá cao.
Thủy sản, một ngành xuất khẩu chủ lực khác, cũng đang phải đối mặt với "cơn gió ngược" từ các thị trường lớn. Quy định khắt khe về an toàn thực phẩm và chống đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) từ Mỹ và EU buộc các doanh nghiệp phải đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, quy trình sản xuất để đáp ứng yêu cầu. Điều này đòi hỏi một khoản đầu tư lớn, gây áp lực không nhỏ lên các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Tuy nhiên, giữa bức tranh ảm đạm ban đầu, vẫn le lói những tia hy vọng. Những thách thức từ thị trường quốc tế, dù khó khăn, nhưng đồng thời cũng là động lực thúc đẩy ngành nông thủy sản Việt Nam phải thay đổi, phải nâng cao chất lượng và tính cạnh tranh để tồn tại và phát triển.
Đối với ngành thủy sản, mặc dù phải đối mặt với những quy định nghiêm ngặt, nhưng chính điều này lại mở ra cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế của mình trên thị trường quốc tế, hướng tới những thị trường cao cấp hơn. Giám đốc một doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản tại An Giang đã chia sẻ góc nhìn lạc quan, cho rằng đây là cơ hội để Việt Nam mở rộng thị trường, đặc biệt là khi nhu cầu nhập khẩu thủy sản từ các nền kinh tế lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản đang dần hồi phục. Bên cạnh đó, các thị trường mới nổi như châu Phi, Trung Đông cũng hứa hẹn nhiều tiềm năng khai thác.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng đưa ra dự báo đầy tham vọng, kỳ vọng kim ngạch xuất khẩu thủy sản năm 2025 sẽ đạt 11 tỷ USD. Dự báo này dựa trên cơ sở những chính sách thuế ưu đãi từ Mỹ, khi các sản phẩm thủy sản từ Trung Quốc đang bị áp thuế cao hơn, tạo ra lợi thế cạnh tranh đáng kể cho Việt Nam. Công ty chứng khoán Rồng Việt cũng đưa ra nhận định tương tự, cho rằng mức thuế nhập khẩu từ 60-100% áp lên thủy sản Trung Quốc sẽ là "cú hích" lớn cho ngành thủy sản Việt Nam.
Ngành rau quả cũng đang nỗ lực tìm kiếm hướng đi mới. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết ngành đặt mục tiêu đầy thách thức, vượt mốc 8 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu trong năm 2025. Chiến lược được đưa ra là tập trung đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm chế biến sâu, gia tăng giá trị thay vì chỉ xuất khẩu sản phẩm thô như trước đây.
Đối với ngành cà phê, dự báo kim ngạch xuất khẩu sẽ đạt 6 tỷ USD trong năm 2025. Niên vụ 2024-2025 được dự báo sẽ chứng kiến sự thiếu hụt sản lượng cà phê toàn cầu, điều này sẽ giúp giá cà phê duy trì ở mức cao, mang lại lợi ích cho người nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam. Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, khẳng định đây là cơ hội để ngành cà phê Việt Nam khẳng định vị thế của mình trên bản đồ cà phê thế giới.
Để hiện thực hóa mục tiêu xuất khẩu 64-65 tỷ USD trong năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã triển khai hàng loạt chiến lược đồng bộ và quyết liệt. Trọng tâm của chiến lược này là thúc đẩy ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp, nâng cao năng suất, chất lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, việc hỗ trợ doanh nghiệp nâng cấp quy trình chế biến, kiểm soát chất lượng sản phẩm cũng được chú trọng. Việc xây dựng thương hiệu nông sản Việt Nam, tạo dựng uy tín trên thị trường quốc tế là một nhiệm vụ cấp thiết. Đồng thời, Bộ cũng đang tích cực xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường xuất khẩu sang các khu vực tiềm năng như Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latinh, nhằm đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.
Chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cũng được triển khai nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, gia tăng giá trị sản phẩm, tạo ra những sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.
Năm 2025 đang đặt ra cho ngành nông thủy sản Việt Nam những thách thức chưa từng có. Tuy nhiên, đi kèm với thách thức là những cơ hội to lớn để tái cơ cấu, đổi mới và phát triển mạnh mẽ hơn. Việc chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao, nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường là những nhiệm vụ cấp bách.
Sự đồng lòng, quyết tâm của cả hệ thống chính trị, từ Chính phủ, các Bộ, ngành, đến các doanh nghiệp và người nông dân là yếu tố then chốt để vượt qua "cơn bão" này. Với sự hỗ trợ của các chính sách phù hợp, sự nỗ lực của toàn ngành, mục tiêu xuất khẩu đầy tham vọng của Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được. Đây không chỉ là câu chuyện về những con số xuất khẩu, mà còn là câu chuyện về sự khẳng định vị thế của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, góp phần nâng cao đời sống của người nông dân và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế đất nước. Ngành nông thủy sản Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng, và với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, với tinh thần đoàn kết và quyết tâm cao độ, chúng ta hoàn toàn có thể tự tin vươn ra biển lớn, chinh phục những đỉnh cao mới.
Bảo An