Bát đánh matcha, hay còn gọi là chawan, là một dụng cụ quan trọng trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản. Không chỉ đơn thuần là vật chứa trà, chawan mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc, gắn liền với triết lý thiền, sự trân trọng thiên nhiên và tinh thần wabi-sabi – vẻ đẹp của sự giản đơn và tự nhiên.
Một chiếc bát đánh matcha đạt chuẩn phải có kích thước đủ rộng để dùng chổi chasen khuấy bột trà một cách dễ dàng, đồng thời giữ nhiệt tốt để đảm bảo hương vị trà được bảo toàn. Hình dáng chawan có thể thay đổi tùy theo mùa: bát rộng và thấp thường được dùng vào mùa hè để giúp trà nhanh nguội, trong khi bát sâu và hẹp phù hợp hơn cho mùa đông, giữ nhiệt lâu hơn.
Chawan không chỉ có chức năng pha chế mà còn là hiện thân của nghệ thuật gốm sứ. Mỗi chiếc bát được làm thủ công đều mang dấu ấn riêng, từ lớp men phủ, kết cấu bề mặt đến những đường vân độc đáo, tạo nên sự khác biệt không thể trộn lẫn. Chính điều này đã khiến chawan trở thành một trong những vật phẩm được các nghệ nhân và người yêu trà trên khắp thế giới trân quý và sưu tầm.
Nghệ thuật chế tác chawan
Bát đánh matcha (chawan) không chỉ là một dụng cụ pha trà mà còn là một tác phẩm nghệ thuật thể hiện sự tinh tế của nghề gốm truyền thống. Mỗi chiếc chawan mang trong mình dấu ấn riêng của nghệ nhân, từ hình dáng, chất liệu đến lớp men phủ, tạo nên sự đa dạng và độc đáo cho từng dòng chawan.
Chawan có nhiều phong cách khác nhau, phản ánh đặc trưng của từng trường phái gốm sứ Nhật Bản. Raku chawan được làm thủ công hoàn toàn, không dùng bàn xoay, có kết cấu thô mộc và lớp men không đều, thể hiện rõ tinh thần wabi-sabi – vẻ đẹp của sự bất toàn. Hagi chawan nổi bật với lớp men có độ thấm hút cao, thay đổi màu sắc theo thời gian khi được sử dụng thường xuyên, điều này khiến chúng trở thành dòng bát được giới sưu tầm yêu thích. Shino chawan có lớp men dày với màu trắng hoặc cam đỏ, bề mặt xuất hiện những vết nứt tự nhiên, tạo nên vẻ đẹp mộc mạc. Trong khi đó, Karatsu chawan thường mang những họa tiết vẽ tay đơn giản nhưng tinh tế, thể hiện đậm nét tinh thần truyền thống Nhật Bản.
Việc chế tác một chiếc chawan đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ thuật cao. Nghệ nhân phải chọn loại đất phù hợp, tạo hình bát bằng tay hoặc bàn xoay, sau đó trang trí và tráng men trước khi đưa vào lò nung. Quá trình nung có thể diễn ra ở nhiều mức nhiệt độ khác nhau, ảnh hưởng đến màu sắc và kết cấu của lớp men. Không chỉ là kỹ thuật, mỗi nghệ nhân còn gửi gắm triết lý riêng vào từng chiếc bát. Có những chawan được làm ra để mang lại cảm giác ấm áp khi cầm trên tay, có những chiếc lại được thiết kế để tương tác với ánh sáng, tạo ra những hiệu ứng màu sắc độc đáo khi sử dụng. Chính sự kết hợp giữa yếu tố thủ công, sáng tạo và tinh thần nghệ thuật đã làm nên sức hấp dẫn của bát đánh matcha, biến nó từ một vật dụng thường ngày thành một tác phẩm đáng trân quý.
Sưu tầm chawan
Từ một dụng cụ pha trà đơn thuần, bát đánh matcha (chawan) đã trở thành niềm đam mê sưu tầm của nhiều người trên thế giới. Giá trị của một chiếc chawan không chỉ nằm ở công năng sử dụng mà còn đến từ lịch sử, kỹ thuật chế tác và tính độc bản. Đối với những người yêu trà, một chiếc bát đẹp có thể nâng tầm trải nghiệm thưởng trà, trong khi với giới sưu tầm, mỗi chiếc chawan là một tác phẩm nghệ thuật mang dấu ấn văn hóa và cá nhân.
Phong trào sưu tầm chawan phát triển mạnh mẽ nhờ sự độc đáo của từng chiếc bát. Không có hai chawan nào hoàn toàn giống nhau, bởi mỗi chiếc được làm thủ công với lớp men, đường vân và kết cấu riêng biệt. Những yếu tố như độ hiếm, nghệ nhân chế tác, xuất xứ hay phong cách gốm đều góp phần quyết định giá trị của một chiếc bát. Một số chawan cổ, có tuổi đời hàng trăm năm hoặc do các nghệ nhân danh tiếng làm ra, có thể đạt mức giá hàng nghìn đô la trong giới sưu tầm.
Trong đời sống hiện đại, chawan không chỉ giới hạn trong các trà thất mà còn xuất hiện trong không gian sống của nhiều người như một món đồ trang trí tinh tế. Những người yêu gốm sứ tìm đến chawan không chỉ vì vẻ đẹp mà còn bởi sự kết nối với nghệ thuật thủ công truyền thống. Một số bộ sưu tập lớn còn được trưng bày trong bảo tàng hoặc triển lãm, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa của nghệ thuật gốm Nhật Bản.
Việc bảo quản chawan cũng là một khía cạnh quan trọng đối với những người sưu tầm. Do được làm thủ công và có lớp men đặc trưng, bát đánh matcha cần được chăm sóc cẩn thận để giữ nguyên vẹn giá trị nghệ thuật. Chính sự kết hợp giữa yếu tố văn hóa, nghệ thuật và tính cá nhân hóa đã khiến chawan không chỉ là một vật dụng pha trà mà còn trở thành một niềm đam mê đầy tinh tế và có giá trị lâu dài.
Hương Nguyễn