Khoảng cách này phản ánh một cách rõ nét những hạn chế cố hữu về giá trị gia tăng của sản phẩm chè Việt trên thị trường quốc tế. Những nguyên nhân không mới nhưng chưa được giải quyết một cách triệt để, như việc phần lớn sản phẩm vẫn dừng lại ở dạng nguyên liệu thô, khâu chế biến sâu còn hạn chế, bao bì đơn giản và thiếu vắng những thương hiệu mạnh, đang đòi hỏi một cuộc cách mạng toàn diện trong tư duy và hành động.
Nghịch lý của ngành chè Việt Nam: "Cường quốc" về sản lượng nhưng vẫn còn yếu thế về giá trị
Việc giá trị xuất khẩu của chè Việt còn khiêm tốn không phản ánh đúng tiềm năng thực sự của ngành. Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ông Nguyễn Quý Dương, đã nhấn mạnh sự chênh lệch đáng kể này. Trong khi giá trà xuất khẩu của chúng ta hiện khá thấp, chỉ dao động trong khoảng 1,4 đến 1,7 đô la Mỹ mỗi kilôgam, thì tại thị trường trong nước, giá các loại trà chất lượng lại cao hơn rất nhiều, từ 7 đến 10 đô la Mỹ mỗi kilôgam. Đặc biệt, một số loại trà đặc sản thậm chí có giá lên đến hàng triệu đồng mỗi kilôgam. "Rõ ràng, dư địa để có thể tăng giá trị xuất khẩu cho sản phẩm trà là rất lớn," ông Dương khẳng định. Khoảng cách này cho thấy ngành chè Việt Nam đang bỏ lỡ một phần giá trị quan trọng, chủ yếu do việc chúng ta vẫn đang tập trung vào việc bán nguyên liệu thô thay vì các sản phẩm thành phẩm có thương hiệu và giá trị gia tăng cao.
Chè hữu cơ và chè xanh cao cấp: "Tấm vé" quan trọng để bước vào sân chơi toàn cầu
Nhìn vào bức tranh thương mại chè trên toàn thế giới, ông Nguyễn Quý Dương cũng nhấn mạnh rằng việc nâng cao các tiêu chuẩn về chất lượng và hướng đến sản xuất chè hữu cơ sẽ mở ra những cơ hội to lớn, giúp cho Việt Nam có thể cạnh tranh một cách sòng phẳng với các quốc gia đang dẫn đầu thị trường. "Nếu Việt Nam có thể sản xuất được các loại trà an toàn và trà hữu cơ với quy mô lớn, tiềm năng xuất khẩu sẽ còn rất lớn," ông nói. Thực tế cho thấy, việc đáp ứng được các tiêu chuẩn an toàn và hữu cơ không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà còn là một chiến lược quan trọng để nâng cao giá trị cho chè Việt.
Để có thể thực sự cạnh tranh với các quốc gia dẫn đầu, việc chỉ sản xuất trà hữu cơ là chưa đủ, mà cần phải có sự dịch chuyển đồng bộ về cơ cấu sản phẩm, hướng đến các phân khúc cao cấp hơn, vốn đang có giá trị gia tăng vượt trội. Đây cũng chính là hướng tiếp cận được Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Toàn, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp miền núi phía Bắc, đặc biệt nhấn mạnh. Ông đã chỉ ra sự khác biệt rõ rệt về giá trị giữa hai dòng sản phẩm chính là chè xanh và chè đen. "Giá xuất khẩu bình quân của chè xanh hiện cao gấp 1,53 lần so với chè đen. Do đó, chúng ta cần phải tập trung nguồn lực để đẩy mạnh việc sản xuất chè xanh, đặc biệt là các dòng chè xanh cao cấp," ông Toàn phân tích. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra một "nút thắt cổ chai" lớn nhất hiện nay. Đó là chè Việt Nam vẫn chưa thể thâm nhập sâu vào các thị trường cao cấp. Nguyên nhân chủ yếu là do chúng ta chưa xây dựng được các vùng nguyên liệu ổn định, có chất lượng đồng đều và giá trị cao. Do đó, việc nhanh chóng chuyển đổi cơ cấu giống, trồng các giống chè xanh có chất lượng cao để xây dựng các vùng nguyên liệu ổn định và chuyên canh được xem là một vấn đề mang tính then chốt.
Hoàn thiện toàn bộ chuỗi giá trị: Con đường tất yếu để có thể phát triển một cách bền vững
Bài toán nâng cao giá trị cho chè Việt không chỉ nằm ở việc có được một vài sản phẩm cao cấp đơn lẻ, mà nó nằm ở khả năng tổ chức và vận hành toàn bộ chuỗi giá trị – từ khâu lựa chọn giống, quy trình canh tác, công nghệ chế biến đến hệ thống phân phối và xây dựng thương hiệu – theo các tiêu chuẩn quốc tế. Chỉ khi tất cả các mắt xích này được gắn kết một cách chặt chẽ và hiệu quả, chè Việt mới có thể thực sự bứt phá ở các phân khúc cao cấp. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Toàn, điều này đòi hỏi chúng ta trước hết phải bắt đầu từ nền tảng, đó là chất lượng của giống chè và các phương pháp sản xuất.
"Để ngành chè có thể phát triển một cách bền vững, trước tiên, chúng ta cần phải thực hiện một cuộc chuyển đổi mạnh mẽ sang việc sử dụng các giống chè có chất lượng cao. Kèm theo đó là việc phải áp dụng một cách đồng bộ các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, đảm bảo các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm, đáp ứng được không chỉ các tiêu chuẩn nội địa mà còn cả những yêu cầu ngày càng khắt khe của các thị trường nhập khẩu," ông Toàn nhấn mạnh. Bên cạnh đó, ông cũng đề cao vai trò của khối doanh nghiệp tư nhân, xem đây là một động lực vô cùng quan trọng trong việc xây dựng một chuỗi giá trị hiệu quả. "Nếu các doanh nghiệp tư nhân thực sự đầu tư vào việc sản xuất và chế biến các sản phẩm trà cao cấp, tập trung vào việc xây dựng thương hiệu một cách bài bản và phát triển các hệ thống thị trường tiêu thụ chuyên nghiệp, ngành chè Việt Nam chắc chắn sẽ có cơ hội để phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn rất nhiều."
Ngành chè Việt Nam đang đứng trước một cơ hội vàng để có thể thực hiện một cuộc chuyển mình lịch sử, từ vị thế của một quốc gia chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu giá rẻ sang việc trở thành một nhà cung cấp các sản phẩm có thương hiệu và giá trị cao. Dư địa phát triển còn rất lớn, nằm ở việc chúng ta có thể rút ngắn khoảng cách về giá với các cường quốc chè trên thế giới, đồng thời không ngừng nâng tầm chất lượng sản phẩm để đáp ứng những xu hướng tiêu dùng mới trên toàn cầu, đặc biệt là xu hướng tiêu dùng các sản phẩm hữu cơ, an toàn và có nguồn gốc rõ ràng.
Nếu chúng ta có thể thực hiện một cách đồng bộ các giải pháp, từ việc cải thiện chất lượng giống, áp dụng các quy trình canh tác bền vững, đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, tăng cường sự liên kết trong chuỗi giá trị, đến việc xây dựng thương hiệu một cách chuyên nghiệp và có các chính sách hỗ trợ phù hợp từ phía nhà nước, chè Việt hoàn toàn có đủ khả năng để có thể gia nhập vào nhóm các nước xuất khẩu chè cao cấp hàng đầu trên thế giới. Khi đó, mỗi chén trà Việt được đưa ra thế giới sẽ không chỉ đơn thuần mang trong mình hương vị đặc trưng của núi rừng, của thổ nhưỡng Việt Nam, mà nó còn trở thành một "đại sứ văn hóa", truyền tải một cách sinh động hình ảnh về một nền nông nghiệp Việt Nam hiện đại, bền vững, có trách nhiệm và giàu bản sắc.
Bảo An