Các quy định của pháp luật về đấu thầu khá hoàn chỉnh đảm bảo tính cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả. Tuy vậy, trong thực tiễn, tại nhiều địa phương, hồ sơ mời thầu “cài cắm” nhiều điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.
Theo tìm hiểu của PV, tại huyện Thường Tín, Hà Nội, dưới lớp vỏ bọc đấu thầu rộng rãi qua “Hệ thống mạng đấu thầu Quốc gia” thế nhưng kết quả lựa chọn của nhiều gói thầu do Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng huyện Thường Tín mời thầu lộ rõ sự bất thường khi tại nhiều gói thầu đều xuất hiện điểm chung: chỉ có duy nhất một nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu (E-HSDT) và trúng thầu; nhiều gói thầu có tỉ lệ tiết kiệm thấp (dưới 0,5%); ngoài ra, hiện tượng doanh nghiệp “quen mặt” tại địa phương liên tiếp trúng thầu khiến dư luận đặt nhiều dấu hỏi về sự minh bạch trong công tác đấu thầu.
Cụ thể, ngày 27/12/2019, ông Kiều Xuân Huy, Chủ tịch UBND huyện Thường Tín đã ký 04 Quyết định phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu
Trong đó, tại Gói thầu số 01: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc Dự án Đường trục phía Đông xã Thắng Lợi (giai đoạn 2), huyện Thường Tín, chỉ duy nhất Công ty TNHH Đức Trọng tham dự Gói thầu và trúng thầu với điểm kỹ thuật là 75,5 điểm. UBND huyện Thường Tín đã ban hành quyết định phê duyệt nhà thầu với giá trúng thầu: 11.580.919.000 đồng và giá mời thầu 11.600.765.000 đồng theo quyết định 5524/QĐ-UBND ngày 27/12/2019. Tiết kiệm được khoảng 20 triệu đồng.
Tiếp đó, Gói thầu số 03: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc dự án nâng cấp, cải tạo trụ sở Đảng ủy – HĐND – UBND xã Quất Động, huyện Thường Tín có giá gói thầu là 1.913.116.000 đồng, ở gói thầu này cũng chỉ có duy nhất một nhà thầu tham dự và trúng thầu đó là Công ty TNHH xây dựng Ánh Dương có địa chỉ tại số 137 khu đất kinh doanh dịch vụ, xã Văn Bình, huyện Thường Tín (Hà Nội). Công ty này trúng thầu theo Quyết định 5510/QĐ-UBND với giá 1.907.028.000 đồng. Tiết kiệm được hơn 6 triệu đồng vốn đầu tư.
Với cùng một kịch bản tương tự, Công ty cổ phần xây dựng và thương mại Thiên Phong là nhà thầu duy nhất tham dự và trúng thầu Gói thầu số 03: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc Dự án Cải tạo, nâng cấp đường trục xã Nguyễn Trãi (đoạn từ Cụm công nghiệp Quất Động đến thôn Gia Khánh), huyện Thường Tín theo Quyết định 5509/QĐ-UBND, giá gói thầu này là 6.216.998.000 đồng, Công ty cổ phần xây dựng và thương mại Thiên Phong trúng thầu với giá 6.198.000.000 đồng. Tiết kiệm được vốn đầu tư 18 triệu đồng.
Còn tại Gói thầu 04: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc Dự án cải tạo, nâng cấp trụ sở UBND xã Khánh Hà, huyện Thường Tín. Hạng mục: Nhà làm việc 02 tầng và các công trình phụ trợ. Đối với gói thầu này dường như là một phiên chợ “1 mình 1 sân” của Công ty TNHH xây dựng Đức Trường (có địa chỉ tại xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội) khi cũng chỉ duy nhất nhà thầu này tham gia nộp hồ sơ dự thầu và trúng thầu. Giá gói thầu này là 3.994.525.000 đồng, Công ty TNHH xây dựng Đức Trường trúng thầu với giá 3.987.215.000, tiết kiệm hơn 7 triệu đồng vốn đầu tư.
Tiếp đó, ngày 30/12/2019, tại Quyết định số 5655/QĐ-UBND do ông Kiều Xuân Huy, Chủ tịch UBND huyện Thường Tín ký phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu 01: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc dự án trục đường xã Quất Động (đoạn từ thôn Đô Quan đi thôn Nguyên Bì), huyện Thường Tín. Gói thầu này có giá 5.155.388.000 đồng, Công ty cổ phần đầu tư xây dựng Bảo Long cũng là đơn vị duy nhất tham dự và trúng thầu gói thầu này với giá trúng thầu là 5.141.382.000 đồng, tiết kiệm được hơn 14 triệu đồng vốn đầu tư.
Theo thông tin, các gói thầu xây lắp được đấu thầu qua mạng trong năm 2020 do Ban QLDA huyện Thường Tín mời thầu, đa số cũng có chung mô típ là nhà thầu duy nhất nộp E-HSDT và trúng thầu.
Cụ thể, tại Quyết định số 502/QĐ-UBND do ông Kiều Xuân Huy ký ngày 20/01/2020 về việc phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu 01: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc dự án cải tạo trụ sở UBND xã Minh Cường, huyện Thường Tín với giá gói thầu là 3.447.390.000 đồng. Nhà thầu duy nhất nộp hồ sơ dự thầu và trúng thầu là Công ty TNHH xây dựng thương mại Việt Thái (có địa chỉ: xã Tô Hiệu, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội) với giá trúng thầu là 3.439.961.000 đồng. Ở gói thầu này, vốn đầu tư tiết kiệm được là hơn 7 triệu đồng.
Tiếp đó, ngày 24/02/2020, ông Kiều Xuân Huy, Chủ tịch UBND huyện Thường Tín tiếp tục ký Quyết định 610/QĐ-UBND phê duyệt kết quả đấu thầu Gói thầu số 04: Toàn bộ phần xây dựng công trình thuộc dự án đường Lê Công Hành, thị trấn Thường Tín, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội. Giá gói thầu này là 7.798.917.000 đồng.
Tại gói thầu nay, Liên danh Công ty TNHH thương mại và xây dựng Quang Minh – Công ty TNHH thương mại và xây dựng Trung Sơn (địa chỉ: Tiểu khu Nguyễn Du, thị trấn Thường Tín, huyện Thường Tín) là đơn vị duy nhất tham dự và trúng thầu với điểm kỹ thuật là 74,5 điểm và giá trúng thầu là 7.791.133.000 đồng, tiết kiệm được gần 8 triệu đồng vốn đầu tư.
Trao đổi về việc các gói thầu do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Thường Tín là đơn vị mời thầu, xuất hiện tình trạng chỉ một nhà thầu nộp hồ sơ và trúng thầu.
Ông Từ Ngọc Thành, Giám đốc Ban QLDA huyện Thường Tín cho biết: “Khi mà đấu qua mạng, bất luận là ai, nếu như các bạn quan tâm thì mình không thể yêu cầu là không được phép tham gia. Một nhà thầu hay hai, ba nhà, cái đấy là do sự quan tâm của người ta vì cái này rộng rãi cả trên mạng. Chứ không phải ví dụ như là: Đi đến đây, đấu ở tại Ban chẳng hạn và bọn mình không cho nộp hay không cho bán hồ sơ thì nó lại là một chuyện khác. Còn đây qua mạng thì hoàn toàn là một nhà, hai nhà, ba nhà vào đấy là chuyện bình thường. Miễn làm sao, nếu mà một nhà mà đáp ứng được các yêu cầu thì là trúng, còn hai, ba nhà thì đấy là phải lấy từ cao đến thấp.”
“Mình không thể nào cấm được là ba, bốn hay năm, bảy nhà người ta quan tâm vì lên mạng mà, miễn làm sao mình đáp ứng được đúng theo quy định thôi, nếu như nhiều nhà tham gia thì lấy từ cao đến thấp theo các tiêu chí. Mình khẳng định là khi mà đưa ra, những đơn vị nào trúng thì đầu tiên là Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chấm online rồi, những nhà nào đủ điều kiện thì phải online ở đấy; Thứ 2 là sau khi mình chấm online thì mình đem cái kết quả này ra các cơ quan quản lý nhà nước để thẩm định, và cái kết quả đấu thầu này đều là có các cơ quan chức năng phê duyệt”, ông Thành cho biết thêm.
Theo các chuyên gia về đấu thầu, có trường hợp đấu thầu qua mạng chỉ có 1 nhà thầu quan tâm, tham gia là do thực tế. Nhưng cũng có trường hợp những gói thầu này được “bài binh bố trận”, có sự thông đồng giữa chủ đầu tư, bên mời thầu với nhà thầu như: gài bẫy tiêu chí lựa chọn nhà thầu trong hồ sơ mời thầu, thông báo mời thầu qua mạng vào các ngày lễ, tết để giảm sự cạnh tranh…
Do đó, cần thực hiện kiểm tra, khảo sát thí điểm một cách ngẫu nhiên dựa trên thống kê các gói thầu có những dấu hiệu thiếu cạnh tranh như: chỉ có 1 nhà thầu tham dự ở nhiều gói thầu của cùng một bên mời thầu, hoặc bên mời thầu có số lượng lớn các gói thầu chỉ có 1 nhà thầu tham gia.
Kết quả khảo sát, kiểm tra sẽ góp phần tìm được nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn tới hiện tượng chỉ có 1 nhà thầu tham dự thầu. Từ đó có những chế tài răn đe đủ mạnh tới các bên mời thầu/chủ đầu tư và nhà thầu có hành vi vi phạm, không bảo đảm cạnh tranh.
Ở một diễn biến khác, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng cũng từng có chỉ đạo, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương, tổng công ty, tập đoàn kinh tế nhà nước nghiêm túc triển khai ĐTQM theo chỉ tiêu nêu tại Nghị quyết số 01/NQ-CP năm 2019; thường xuyên giám sát việc triển khai ĐTQM tại các đơn vị trong phạm vi quản lý của mình. Đối với những gói thầu chỉ có duy nhất 1 nhà thầu tham gia, cần thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm khắc chủ đầu tư và các bên liên quan nếu phát hiện hành vi vi phạm, không bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu.
Quay trở lại với với câu chuyện tại huyện Thường Tín, Hà Nội, dưới lớp vỏ bọc đấu thầu rộng rãi qua “Hệ thống mạng đấu thầu Quốc gia” thế nhưng kết quả lựa chọn của nhiều gói thầu do Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng huyện Thường Tín mời thầu lộ rõ sự bất thường, khiến dư luận không khỏi thắc mắc: Những doanh này là ai mà có thể dễ dàng trúng thầu đến vây? Công tác tổ chức, tư vấn, đánh giá các gói thầu diễn ra như thế nào? Tại sao huyện Thường Tín tổ chức đấu thầu rộng rãi nhưng kết quả trúng thầu lại rơi vào vài ba gương mặt quen thuộc? Liệu có hay không việc nhà thầu có mối quan hệ gần gũi với chủ đầu tư và được “xi nhan” từ đơn vị mời thầu, tư vấn thầu cũng như chính quyền địa phương để có sự phối kết hợp nhịp nhàng, dễ bề thao túng? Có hay không sự móc nối giữa chủ đầu tư và nhà thầu để cài căm các tiêu chí, thông thầu trong các gói thầu trên?
Do đó, đề nghị UBND thành phố Hà Nội, Ủy ban Kiểm tra Thành ủy Hà Nội, Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội, Cục Quản lý đấu thầu (Bộ KH&ĐT) cần sớm vào cuộc để làm rõ có những khuất tất như thế nào và kịp thời xử lý nghiêm, tránh dư luận xấu, ngăn chặn thất thoát ngân sách Nhà nước cũng như không để những gói thầu được phê duyệt dễ dàng, ảnh hưởng chất lượng công trình khi đi vào sử dụng.
Tạ Thành - Huy Đức