Gia tăng khí nhà kính và hệ lụy toàn cầu hóa khí hậu
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, và việc gia tăng nồng độ khí nhà kính chính là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này. Theo báo cáo từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam đã tăng đáng kể trong những năm gần đây, đặc biệt là từ các ngành công nghiệp, giao thông và năng lượng.
Các khí như CO₂, CH₄ và N₂O không chỉ khiến nhiệt độ toàn cầu tăng mà còn gây ra những biến động thời tiết khó lường. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang đối mặt với những hiện tượng cực đoan như mưa lớn bất thường, hạn hán kéo dài và đặc biệt là chu kỳ El Niño - một hiện tượng khí hậu có sức ảnh hưởng toàn cầu, đang ngày càng gia tăng cả về tần suất lẫn cường độ.
El Niño – "Kẻ gây rối" của thời tiết Việt Nam
El Niño là hiện tượng nước biển ở vùng xích đạo Thái Bình Dương nóng lên bất thường, gây ra sự thay đổi lớn trong hệ thống tuần hoàn khí quyển. Ở Việt Nam, El Niño thường kéo theo mùa khô kéo dài, lượng mưa thấp hơn trung bình và nhiều đợt nắng nóng gay gắt. Những năm có El Niño mạnh như 1997–1998, 2015–2016 đều ghi nhận các chỉ số nhiệt độ cao kỷ lục và hạn hán nghiêm trọng ở nhiều khu vực.
Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, hiện tượng El Niño đang có xu hướng quay trở lại vào năm 2025, với nguy cơ gây ra khô hạn tại miền Bắc và miền Trung, đồng thời kéo dài mùa nắng nóng tại khu vực Đồng bằng sông Hồng – nơi có mật độ dân số và sản xuất nông nghiệp cao.
Đồng bằng sông Hồng: Vùng trồng trọt đối mặt với khủng hoảng khí hậu
Khác với vùng Đồng bằng sông Cửu Long thường xuyên được nhắc tới với các vấn đề xâm nhập mặn, Đồng bằng sông Hồng – vựa lúa phía Bắc – cũng đang ngày càng chịu ảnh hưởng rõ rệt từ biến đổi khí hậu, đặc biệt là dưới tác động của hiện tượng El Niño. Theo thống kê từ Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, nhiệt độ trung bình trong các tháng mùa khô tại khu vực này đã tăng khoảng 0,5–1,0°C so với thập kỷ trước. Sự gia tăng nhiệt độ này kéo theo nhiều bất lợi cho sản xuất nông nghiệp, trong đó phải kể đến tình trạng hạn hán cục bộ do lượng mưa giảm, khiến nhiều vùng không có đủ nước tưới cho vụ Đông Xuân – vụ lúa quan trọng nhất trong năm.
Bên cạnh đó, thời tiết khắc nghiệt còn làm suy giảm năng suất cây trồng. Nhiệt độ cao kết hợp với thiếu nước làm giảm khả năng quang hợp, dẫn đến năng suất lúa giảm từ 5–10% tại một số huyện thuộc Hà Nam, Hưng Yên và Nam Định. Không chỉ vậy, điều kiện khí hậu bất thường cũng tạo điều kiện cho nhiều loại sâu bệnh mới phát sinh, gây khó khăn trong việc quản lý mùa vụ. Tình trạng này không chỉ đe dọa an ninh lương thực tại chỗ mà còn đặt ra thách thức lớn trong việc duy trì nguồn cung nông sản ổn định cho toàn khu vực miền Bắc.
Vai trò của báo chí trong phản ánh và thúc đẩy hành động
Trong bối cảnh El Niño và khí nhà kính tác động ngày càng rõ rệt, báo chí đã và đang giữ vai trò quan trọng trong việc đưa vấn đề này ra công luận. Các tờ báo lớn như: Tuổi Trẻ, VnExpress, Nhân Dân... thường xuyên cập nhật thông tin dự báo thời tiết dài hạn, phân tích tác động khí hậu, và phản ánh những khó khăn của người nông dân vùng bị ảnh hưởng.
Không chỉ đưa tin, nhiều bài viết còn mang tính cảnh báo, định hướng dư luận và kêu gọi hành động từ các cấp chính quyền. Đặc biệt, một số phóng sự điều tra đã giúp phát hiện các dự án xả thải công nghiệp trái phép – nguyên nhân trực tiếp góp phần vào gia tăng khí nhà kính.
Một số bài báo cụ thể cho thấy rõ vai trò của báo chí trong phản ánh và thúc đẩy hành động về biến đổi khí hậu:
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, mô hình “Canh tác lúa theo hướng giảm chi phí, giảm phát thải khí nhà kính ở Đồng bằng sông Hồng” – được giới thiệu trên ICT Vietnam (2023) – đã mở ra một hướng đi đầy triển vọng cho ngành nông nghiệp bền vững. Tại Hưng Yên và Thái Bình, nhiều nông dân đã mạnh dạn áp dụng mô hình canh tác cải tiến này, không chỉ tối ưu hóa chi phí sản xuất mà còn góp phần cắt giảm đáng kể lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là một chiến lược ứng phó thông minh với biến đổi khí hậu, giúp người nông dân chuyển mình từ “bị động thích nghi” sang “chủ động dẫn dắt” trong hành trình bảo vệ môi trường và đảm bảo an ninh lương thực.
Bài viết “Sản xuất lúa giảm phát thải khí nhà kính tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình” đăng trên Tạp chí Kinh tế và Phát triển đã ghi nhận những sáng kiến thiết thực từ cấp địa phương trong nỗ lực xanh hóa nông nghiệp. Tại đây, người dân và chính quyền đã phối hợp triển khai các giải pháp canh tác thông minh, nổi bật là việc sử dụng giống lúa ngắn ngày kết hợp với kỹ thuật điều tiết nước hợp lý - nhằm hạn chế sự phân hủy kỵ khí trong ruộng lúa, từ đó giảm đáng kể lượng khí metan phát thải ra môi trường. Đây là một trong những bước tiến quan trọng, thể hiện tư duy thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu, góp phần đưa Thái Thụy trở thành điểm sáng trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững tại khu vực Đồng bằng sông Hồng.
Bài viết “Đánh giá phát thải khí nhà kính từ bãi chôn lấp rác tại Đồng bằng sông Hồng” đăng trên Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã đưa ra bức tranh toàn cảnh đáng lo ngại về lượng khí CH₄ – một loại khí nhà kính có sức nóng gấp hàng chục lần CO₂ - đang âm thầm phát thải từ các bãi rác không được quản lý hiệu quả. Thông qua phân tích chi tiết hiện trạng, bài viết đã chỉ rõ những lỗ hổng trong công tác xử lý rác thải sinh hoạt, đồng thời cảnh báo nguy cơ môi trường nếu không có những biện pháp cải thiện kịp thời. Đây không chỉ là một hồi chuông cảnh tỉnh, mà còn là chất xúc tác quan trọng thúc đẩy chính quyền địa phương xây dựng chiến lược quản lý chất thải hiệu quả, hướng tới một Đồng bằng sông Hồng xanh - sạch - bền vững trong tương lai.
Tuy nhiên, báo chí cũng cần mở rộng hơn nữa phạm vi phản ánh, đặc biệt là các vùng nông nghiệp phía Bắc như Đồng bằng sông Hồng, vốn ít được chú ý hơn trong các chiến dịch truyền thông môi trường. Việc tăng cường các bài viết điều tra, phóng sự thực địa, và đặc biệt là tiếng nói từ chính người nông dân sẽ góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông và thúc đẩy hành động thực chất từ cộng đồng và chính quyền.
Lê Thị Thảo