Sự "sốt ruột" của giới xây dựng là hoàn toàn có cơ sở. Giá cát, vốn là một trong những yếu tố cấu thành chi phí xây dựng cơ bản, đang có những biến động khó lường. Việc giá liên tục "leo thang" trong một thời gian ngắn, với ít nhất ba đợt tăng được ghi nhận, đã phá vỡ mọi dự toán chi phí ban đầu. Đối với các công trình lớn, sự chênh lệch giá này có thể lên đến hàng tỷ đồng, bào mòn lợi nhuận, thậm chí đẩy doanh nghiệp vào nguy cơ thua lỗ. Các chủ đầu tư cũng không tránh khỏi vòng xoáy này, buộc phải cân nhắc lại quy mô dự án, tìm kiếm các giải pháp cắt giảm chi phí, hoặc tệ hơn là trì hoãn kế hoạch triển khai.
Nhưng những hệ lụy của cơn bão giá cát không chỉ dừng lại ở phạm vi doanh nghiệp và chủ đầu tư. Những người dân bình thường, đang ấp ủ giấc mơ xây dựng một mái ấm gia đình, cũng đang phải đối mặt với một rào cản tài chính ngày càng lớn. Chi phí vật liệu tăng cao, trong đó cát chiếm một tỷ trọng không nhỏ, khiến cho ước mơ an cư trở nên xa vời hơn bao giờ hết. Nhiều gia đình buộc phải thu hẹp diện tích xây dựng, lựa chọn vật liệu thay thế kém chất lượng hơn, hoặc thậm chí phải gác lại kế hoạch xây nhà vô thời hạn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân mà còn tác động đến sự ổn định và phát triển của cộng đồng.
Vậy đâu là nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng giá cát "phi mã" này? Câu trả lời không đơn giản chỉ nằm ở quy luật cung cầu thị trường. Rõ ràng, sự khan hiếm nguồn cung đóng vai trò chủ chốt. Thông tin về việc các mỏ cát tại Quảng Nam, nguồn cung chính cho cả khu vực, bị điều chỉnh hoạt động hoặc gặp khó khăn trong cấp phép khai thác đã dấy lên lo ngại về sự thiếu hụt nguồn cung trong tương lai. Việc chỉ còn một mỏ hoạt động trên các sông lớn như Vu Gia và Thu Bồn cho thấy sự suy giảm đáng kể về năng lực khai thác, không đủ đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường xây dựng đang phát triển.
Bên cạnh đó, yếu tố vận chuyển cũng góp phần không nhỏ vào việc đẩy giá cát lên cao. Việc các xe vận tải phải chờ đợi lâu để lấy hàng, chi phí nhiên liệu tăng, cùng với những bất cập trong quản lý vận tải đã làm tăng chi phí trung gian, cuối cùng đổ dồn lên giá thành sản phẩm. Đặc biệt, đối với những khu vực có địa hình khó khăn, việc vận chuyển bằng xe nhỏ với chi phí cao hơn càng làm trầm trọng thêm tình hình.
Một yếu tố đáng chú ý khác là kết quả của các phiên đấu giá mỏ cát. Vụ đấu giá một mỏ cát ở Điện Bàn, Quảng Nam với mức giá trúng thầu cao ngất ngưởng, gấp hàng trăm lần giá khởi điểm, đã dấy lên nhiều nghi ngại về tính minh bạch và tác động tiêu cực đến mặt bằng giá chung của thị trường. Mức giá trúng thầu "trên trời" này không chỉ tạo áp lực lên doanh nghiệp trúng thầu trong việc thu hồi vốn mà còn có nguy cơ tạo ra hiệu ứng domino, đẩy giá cát từ các mỏ khác lên theo.
Thực tế cho thấy, Đà Nẵng, một đô thị lớn với nhu cầu xây dựng cao, lại hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung cát từ các tỉnh lân cận, đặc biệt là Quảng Nam. Sự phụ thuộc này khiến thị trường xây dựng của Đà Nẵng trở nên nhạy cảm hơn bao giờ hết với những biến động về nguồn cung và giá cả tại các mỏ cát lân cận.
Cơn bão giá cát không chỉ là một vấn đề kinh tế mà còn là một "tấm gương" phản chiếu những lỗ hổng trong công tác quản lý tài nguyên khoáng sản. Việc cấp phép khai thác, kiểm soát trữ lượng, giám sát hoạt động khai thác và quản lý vận chuyển dường như vẫn còn nhiều bất cập, tạo kẽ hở cho tình trạng đầu cơ, tích trữ và đẩy giá lên cao. Nếu không có những giải pháp quản lý hiệu quả và bền vững, nguồn tài nguyên cát quý giá này không chỉ trở thành gánh nặng cho ngành xây dựng và người dân mà còn có nguy cơ cạn kiệt trong tương lai, gây ra những hệ lụy môi trường nghiêm trọng.
Trước tình hình này, sự "sốt ruột" của các công ty xây dựng, chủ đầu tư và người dân là hoàn toàn chính đáng. Các cơ quan chức năng cần nhanh chóng vào cuộc, tiến hành rà soát, đánh giá lại toàn bộ quy trình quản lý khai thác và cung ứng cát. Cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả để ổn định thị trường, đảm bảo nguồn cung hợp lý với giá cả phải chăng. Việc tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi đầu cơ, tích trữ, thổi giá cũng là một biện pháp cấp thiết.
Bên cạnh đó, cần có một chiến lược dài hạn và bền vững trong việc quản lý và khai thác tài nguyên cát. Việc nghiên cứu và ứng dụng các vật liệu xây dựng thay thế, tái chế cũng cần được đẩy mạnh để giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn cát tự nhiên. Đồng thời, việc quy hoạch các vùng khai thác hợp lý, bảo vệ môi trường và đảm bảo lợi ích của cộng đồng địa phương cũng cần được đặt lên hàng đầu.
Cơn bão giá cát đang gióng lên một hồi chuông cảnh tỉnh về sự cần thiết của một cách tiếp cận mới trong quản lý tài nguyên và phát triển kinh tế. Không thể để một loại vật liệu xây dựng cơ bản, vốn đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội, trở thành một "rào cản" cho sự tiến bộ và hạnh phúc của người dân. Cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng để giải quyết triệt để vấn đề này, đảm bảo một thị trường xây dựng ổn định và một tương lai phát triển bền vững cho miền Trung nói riêng và cả nước nói chung.
Bùi Quốc Dũng