2024: Năm của những kỳ tích và bước đệm vững chắc
Nhìn lại năm 2024, bức tranh xuất khẩu nông sản Việt Nam hiện lên rực rỡ với những gam màu tươi sáng. Đó là năm của những kỷ lục liên tiếp bị phá vỡ, là năm chứng kiến sự bứt phá ngoạn mục của nhiều ngành hàng. Nổi bật nhất phải kể đến "vua" cà phê và "nữ hoàng" rau quả. Cà phê, với kim ngạch 5,4 tỷ USD, tăng trưởng ấn tượng 29% so với năm 2023, đã khẳng định vị thế vững chắc trên thị trường quốc tế. Rau quả cũng không kém cạnh khi đạt 7,2 tỷ USD, tăng 28%, trở thành một trong những ngành hàng có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất.
Trong bức tranh chung đầy khởi sắc ấy, sầu riêng nổi lên, liên tục tỏa sáng trong hai năm qua. Năm 2024, "vua trái cây" này đã mang về thêm hơn 1 tỷ USD, đạt tổng kim ngạch 3,3 tỷ USD, tăng 46%. Sản lượng đạt 1,45 triệu tấn, tăng 21%. Đáng chú ý, đà tăng trưởng của sầu riêng vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký VINAFRUIT, nhận định rằng kỹ thuật canh tác của nông dân Việt Nam đã đạt đến trình độ cao, năng suất trung bình 30-40 tấn/ha không còn là điều hiếm gặp. Kỹ thuật canh tác vụ nghịch cũng ngày càng hoàn thiện, cùng với diện tích cây sầu riêng đến tuổi thu hoạch tăng lên. Những yếu tố này hứa hẹn một nguồn cung dồi dào, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường. Bên cạnh thị trường Trung Quốc, nhu cầu sầu riêng từ các thị trường khác cũng tăng trưởng mạnh mẽ, mở ra triển vọng đạt kim ngạch 4 tỷ USD vào năm 2025.
Không chỉ sầu riêng, hàng loạt trái cây "made in Vietnam" khác như chuối, mít, xoài, nhãn, bưởi, dưa hấu, chanh dây... cũng đang "làm mưa làm gió" trên thị trường quốc tế. Đặc biệt, việc ký kết nghị định thư xuất khẩu dừa tươi vào Trung Quốc và mở cửa cho nhiều loại trái cây vào Mỹ, Úc, Hàn Quốc là những "cú hích" quan trọng, tạo đà cho ngành rau quả bứt phá. Với những tín hiệu tích cực này, ông Đặng Phúc Nguyên tự tin dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2025 sẽ đạt ít nhất 8 tỷ USD, sau khi đã trừ đi phần dự phòng cho những biến động khó lường.
Cà phê cũng đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá. Giá cà phê đang ở mức cao kỷ lục, gần gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, ngay cả trong cao điểm thu hoạch. Nguồn cung cà phê toàn cầu, bao gồm cả từ Brazil, đều gặp khó khăn do thời tiết bất lợi, trong khi nhu cầu lại không ngừng tăng. Thêm vào đó, quy định chống phá rừng của EU, có hiệu lực vào cuối năm 2025, sẽ là lợi thế cạnh tranh cho cà phê Việt Nam, quốc gia đang tích cực tuân thủ các tiêu chuẩn này. Bên cạnh xuất khẩu thô, Việt Nam cũng đang đẩy mạnh chế biến cà phê, phát triển cà phê hòa tan và xây dựng thương hiệu, tạo ra giá trị gia tăng và nâng tầm vị thế cà phê Việt trên bản đồ thế giới.
Động lực mới cho những "trụ cột" truyền thống
Không chỉ những ngành hàng mới nổi, các "trụ cột" truyền thống của xuất khẩu nông sản Việt Nam cũng đang được tiếp thêm sức mạnh, hứa hẹn một năm 2025 đầy bùng nổ. Ngành gạo, dù dự kiến sản lượng xuất khẩu sẽ giảm nhẹ xuống còn 7,8 triệu tấn do sự trở lại của Ấn Độ, nhưng vẫn giữ được vị thế quan trọng. Philippines, khách hàng lớn nhất, vẫn tiếp tục tăng nhập khẩu với con số kỷ lục 5,4 triệu tấn, đảm bảo giá gạo duy trì ở mức cao. Hơn nữa, Việt Nam đã chủ động chuyển đổi cơ cấu sản xuất, tập trung vào chất lượng và giá trị gia tăng, đặc biệt là thông qua các dự án sản xuất gạo phát thải thấp.
Điển hình là 8 doanh nghiệp gạo Việt Nam tham gia Dự án "Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững ở ĐBSCL - TRVC" do Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) phối hợp thực hiện. Vụ lúa hè thu vừa qua, vụ đầu tiên của dự án, đã giảm được trên 27.000 tấn CO2 tương đương. Ông Trần Trương Tấn Tài, Tổng giám đốc Vinarice, chia sẻ rằng kết quả giảm phát thải đã được kiểm toán độc lập bởi Công ty Regrow của Úc, đồng thời, hệ thống quản lý vùng nguyên liệu giúp nông dân và doanh nghiệp ứng dụng công nghệ vào canh tác hiệu quả hơn. Đây là nền tảng vững chắc để nhân rộng mô hình, xây dựng thương hiệu "gạo xanh, gạo phát thải thấp", mở ra cánh cửa vào các thị trường cao cấp, khó tính.
Bên cạnh những gam màu sáng, ngành thủy sản đang đối mặt với không ít thách thức. Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó tổng thư ký VASEP, chỉ ra rằng trong 5-6 năm qua, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam chỉ dao động quanh mức 8-10 tỷ USD, trong khi mục tiêu Chính phủ đặt ra là 14-16 tỷ USD vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này, ngành thủy sản cần tăng trưởng 10-15%/năm, trong khi mức tăng trưởng trung bình toàn cầu chỉ 5-6%.
Đây là một bài toán khó, đòi hỏi ngành thủy sản phải có những bước đi đột phá. Không chỉ giữ vững thị phần, mà còn phải nâng cao hàm lượng chế biến, tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng, nghiên cứu mô hình tăng trưởng mới. Trước mắt, việc gỡ bỏ thẻ vàng IUU là nhiệm vụ cấp bách. Bên cạnh đó, cần xây dựng chiến lược phát triển các doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực khai thác biển, hợp tác khai thác với các quốc gia khác để đảm bảo nguồn nguyên liệu bền vững. Đồng thời, cần có cơ chế, chính sách khuyến khích nuôi trồng thủy sản trên biển và đất liền, gắn với chính sách về đất đai, vốn, phát triển con giống chất lượng cao...
Để đạt được mục tiêu 70 tỷ USD vào năm 2025, bên cạnh việc thúc đẩy sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, việc mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu đóng vai trò then chốt. Ông Nguyễn Hoài Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đàm phán với Hàn Quốc để dỡ bỏ hạn ngạch đối với mặt hàng tôm, đồng thời mở rộng thị phần tại khu vực Trung Đông. Học hỏi từ mô hình phát triển thương hiệu ẩm thực K-Food của Hàn Quốc, Việt Nam có thể xây dựng mô hình V-Food, quảng bá ẩm thực và nông sản Việt ra thế giới.
Năm 2025 đang mở ra trước mắt với đầy ắp cơ hội và thách thức. Với nền tảng vững chắc từ thành công của năm 2024, cùng với sự nỗ lực không ngừng nghỉ của toàn ngành, sự đồng lòng của Chính phủ, doanh nghiệp và người nông dân, mục tiêu 70 tỷ USD không phải là điều xa vời. Đây là thời điểm để nông sản Việt Nam "cất cánh vươn xa", khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế, góp phần đưa Việt Nam trở thành một cường quốc nông nghiệp bền vững và thịnh vượng.
Hơn cả những con số, đó là niềm tự hào, là khát vọng vươn lên, là minh chứng cho sự sáng tạo, đổi mới và tinh thần đoàn kết của con người Việt Nam. Nông sản Việt Nam đang viết nên câu chuyện thành công của riêng mình, một câu chuyện đầy cảm hứng và hứa hẹn một tương lai rực rỡ.
Bảo An