Bức tranh toàn cảnh ngành F&B Việt Nam 2024
Năm 2024, ngành F&B Việt Nam chứng kiến một giai đoạn đầy thử thách và biến động. Sức mua giảm sút trên diện rộng đã tác động trực tiếp đến doanh thu của các doanh nghiệp, buộc họ phải đối mặt với bài toán tái cấu trúc để tồn tại và phát triển. Tuy nhiên, sự tái cấu trúc này diễn ra với những sắc thái khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm của từng địa phương.
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, nơi từng chứng kiến sự bùng nổ ồ ạt của các mô hình kinh doanh F&B, làn sóng "thanh lọc" diễn ra mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Những mô hình kinh doanh theo cảm tính, thiếu nền tảng vận hành bài bản, không chú trọng đến chất lượng sản phẩm và trải nghiệm khách hàng dần bị đào thải. Thay vào đó, những thương hiệu có sự đầu tư nghiêm túc vào chất lượng, tối ưu hóa quy trình vận hành và không ngừng nâng cao trải nghiệm khách hàng đang dần khẳng định vị thế. Đây là một cuộc "tái tạo toàn diện" hướng đến sự chuyên nghiệp hóa, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng.
Ở các đô thị loại một như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, sự cạnh tranh trong ngành F&B diễn ra gay gắt, nhưng lại có sự phân hóa rõ rệt. Các mô hình kinh doanh đại trà, thiếu sự khác biệt đang dần bão hòa và mất đi sức hút. Trong khi đó, những mô hình ẩm thực chuyên biệt, tập trung vào các yếu tố như sức khỏe, trải nghiệm độc đáo, hoặc mang đậm bản sắc văn hóa địa phương lại nổi lên như một xu hướng mới. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc thấu hiểu nhu cầu của thị trường địa phương, tránh đi theo lối mòn của các mô hình đại trà mà không tạo ra được giá trị khác biệt.
Các đô thị cấp 2, 3 và 4, thường là các tỉnh, thành phố nhỏ hơn, đang nổi lên như những "vùng trũng tiềm năng" cho ngành F&B. Khi chất lượng cuộc sống của người dân ngày càng được nâng cao, nhu cầu về dịch vụ tốt hơn, sản phẩm an toàn và không gian tiện nghi cũng tăng theo. Đây là cơ hội lớn cho những nhà đầu tư có tầm nhìn, biết cách địa phương hóa mô hình kinh doanh, nhưng vẫn đảm bảo các tiêu chuẩn vận hành cao.
Mặc dù khởi nghiệp trong lĩnh vực F&B vẫn luôn hấp dẫn, thực tế cho thấy đây là một "sân chơi" đầy thách thức. Nhiều người tham gia vào ngành với tâm lý "ăn xổi", chạy theo trào lưu, và kỳ vọng lợi nhuận nhanh chóng mà bỏ qua những yếu tố cốt lõi như kiến thức vận hành, quản trị tài chính, và xây dựng chiến lược marketing bài bản. Trong bối cảnh sức mua giảm và người tiêu dùng ngày càng thông thái, chỉ những doanh nghiệp có sự cân bằng giữa cảm xúc và lý trí kinh doanh mới có thể trụ vững.
Những nguyên nhân "chủ quan" dẫn đến thất bại trong ngành F&B
Sự thất bại của các doanh nghiệp F&B không chỉ đến từ những yếu tố khách quan như tình hình kinh tế khó khăn, mà còn xuất phát từ những nguyên nhân chủ quan, thường là do sự thiếu sót trong quản lý và vận hành của chính doanh nghiệp.
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất là thiếu một kế hoạch kinh doanh bài bản và đánh giá thị trường một cách hời hợt. Nhiều chủ doanh nghiệp, đặc biệt là những người mới khởi nghiệp, thường bắt đầu kinh doanh dựa trên cảm tính, thiếu sự nghiên cứu kỹ lưỡng về thị trường, đối thủ cạnh tranh, và khách hàng mục tiêu. Họ thường không có một kế hoạch kinh doanh chi tiết, không xác định rõ mục tiêu, không phân bổ nguồn lực hợp lý, và không dự phòng cho các tình huống rủi ro. Điều này dẫn đến việc doanh nghiệp dễ mất phương hướng, không kiểm soát được chi phí, và cuối cùng là thất bại.
Một nguyên nhân khác là việc vận hành theo cảm tính, thiếu quy trình và hệ thống quản lý. Nhiều chủ quán cà phê, nhà hàng thường quản lý theo kinh nghiệm cá nhân, không có quy trình chuẩn cho các hoạt động như mua hàng, chế biến, phục vụ, quản lý kho, và kiểm soát chất lượng. Điều này dẫn đến sự thiếu nhất quán trong chất lượng sản phẩm và dịch vụ, gây mất lòng tin của khách hàng.
Không theo kịp xu hướng tiêu dùng và lơ là trong việc chăm sóc khách hàng cũng là một nguyên nhân quan trọng. Thị trường F&B luôn thay đổi nhanh chóng, với những xu hướng mới liên tục xuất hiện. Nếu doanh nghiệp không cập nhật, không đổi mới sản phẩm và dịch vụ, không lắng nghe ý kiến phản hồi của khách hàng, họ sẽ dần trở nên lạc hậu và mất đi khách hàng.
Ngay cả những doanh nghiệp đã hoạt động lâu năm cũng có thể gặp khó khăn nếu không thể gia hạn hợp đồng thuê mặt bằng hoặc mô hình kinh doanh trở nên lỗi thời. Việc phụ thuộc quá nhiều vào một địa điểm kinh doanh duy nhất, không có kế hoạch dự phòng, hoặc không đầu tư vào việc làm mới mô hình kinh doanh để đáp ứng thị hiếu thay đổi của khách hàng có thể dẫn đến việc doanh nghiệp phải đóng cửa.
Bài học kinh nghiệm trong quản trị doanh nghiệp F&B
Để giảm thiểu rủi ro và tăng cơ hội thành công trong ngành F&B, các doanh nghiệp cần đặc biệt chú trọng đến một số yếu tố then chốt trong quản trị và vận hành.
Trước hết, việc hiểu rõ thị trường và khách hàng mục tiêu là vô cùng quan trọng. Không thể kinh doanh thành công nếu chỉ dựa trên cảm tính hay quan sát bề nổi. Cần phải có dữ liệu cụ thể, phân tích sâu về thị trường, đối thủ cạnh tranh, và nhu cầu, mong muốn của khách hàng. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào việc nghiên cứu thị trường, thu thập và phân tích dữ liệu, và xây dựng chân dung khách hàng mục tiêu một cách chi tiết.
Thứ hai, cần xây dựng một kế hoạch kinh doanh bài bản, chi tiết và khả thi. Kế hoạch này cần xác định rõ mục tiêu kinh doanh, phân bổ nguồn lực hợp lý, và dự phòng cho các tình huống rủi ro có thể xảy ra. Nó cũng cần bao gồm các chiến lược về sản phẩm, giá cả, phân phối, và marketing. Một kế hoạch kinh doanh tốt sẽ giúp doanh nghiệp có định hướng rõ ràng, tránh được những quyết định sai lầm, và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động.
Thứ ba, kiểm soát tài chính chặt chẽ là yếu tố sống còn. Chi phí mặt bằng, nhân sự, và nguyên vật liệu là ba khoản chi phí lớn nhất trong ngành F&B. Doanh nghiệp cần có kế hoạch tối ưu hóa các chi phí này ngay từ đầu, đồng thời theo dõi sát sao dòng tiền, doanh thu, và lợi nhuận. Việc sử dụng các công cụ quản lý tài chính, phần mềm kế toán, và báo cáo tài chính định kỳ sẽ giúp doanh nghiệp kiểm soát tốt tình hình tài chính và đưa ra các quyết định kinh doanh đúng đắn.
Thứ tư, chăm sóc khách hàng và duy trì trải nghiệm nhất quán là chìa khóa để giữ chân khách hàng và tạo ra sự khác biệt. Khách hàng không chỉ quay lại vì món ăn ngon mà còn vì chất lượng dịch vụ và không gian tạo cảm giác thân thuộc. Doanh nghiệp cần xây dựng quy trình chăm sóc khách hàng chuyên nghiệp, đào tạo nhân viên về kỹ năng giao tiếp và phục vụ, và lắng nghe ý kiến phản hồi của khách hàng để cải thiện chất lượng.
Cuối cùng, linh hoạt thích ứng với xu hướng mới là điều cần thiết để tồn tại và phát triển trong một thị trường luôn thay đổi. Công nghệ, thói quen tiêu dùng, và các kênh bán hàng liên tục biến đổi. Doanh nghiệp không nên bảo thủ mà cần học hỏi, cập nhật kiến thức, và sẵn sàng thử nghiệm những điều mới. Việc áp dụng công nghệ vào quản lý và vận hành, mở rộng các kênh bán hàng trực tuyến, và tạo ra những sản phẩm, dịch vụ mới lạ, độc đáo sẽ giúp doanh nghiệp thu hút và giữ chân khách hàng.
M&A trong ngành F&B: Cơ hội và thách thức
Sáp nhập và mua lại (M&A) đã trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh toàn cảnh của ngành F&B Việt Nam. Đây không chỉ là một hoạt động kinh doanh đơn thuần mà còn là một công cụ chiến lược giúp các doanh nghiệp đạt được nhiều mục tiêu khác nhau, từ mở rộng thị phần, đa dạng hóa sản phẩm, đến tái cấu trúc mô hình kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Với những doanh nghiệp đang trên đà phát triển, M&A có thể là một "cú hích" giúp họ tăng tốc, mở rộng quy mô, và tiếp cận các nguồn lực mới. Việc mua lại một đối thủ cạnh tranh, một chuỗi cửa hàng, hoặc một thương hiệu có tiếng có thể giúp doanh nghiệp nhanh chóng gia tăng thị phần, mở rộng mạng lưới phân phối, và tiếp cận tệp khách hàng mới.
Ngược lại, với những doanh nghiệp đang gặp khó khăn, M&A có thể là một "phao cứu sinh" để họ tái cơ cấu, tìm kiếm nguồn vốn mới, và duy trì hoạt động. Việc bán một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp cho một đối tác có tiềm lực mạnh hơn có thể giúp họ giải quyết các vấn đề về tài chính, quản lý, và công nghệ, đồng thời tạo ra cơ hội để phục hồi và phát triển.
Thương vụ Golden Gate được cho là mua lại The Coffee House là một ví dụ điển hình cho xu hướng M&A trong ngành F&B. Dù các bên liên quan chưa chính thức xác nhận, nhưng dựa trên tình hình kinh doanh của cả hai thương hiệu, động thái này có thể được hiểu là một bước đi chiến lược của Golden Gate nhằm mở rộng sang lĩnh vực đồ uống, tận dụng lợi thế về mặt bằng của The Coffee House, và tiếp cận tệp khách hàng trung thành của chuỗi cà phê này.
Tuy nhiên, M&A cũng đi kèm với những thách thức và rủi ro. Việc sáp nhập hai doanh nghiệp có văn hóa, hệ thống quản lý, và quy trình hoạt động khác nhau có thể gây ra những xung đột và khó khăn trong quá trình tích hợp. Nếu không được quản lý tốt, M&A có thể dẫn đến việc mất đi khách hàng, nhân viên, và thậm chí là làm suy yếu cả hai thương hiệu.
Do đó, trước khi tiến hành M&A, các doanh nghiệp cần phải xác định rõ mục tiêu, đánh giá kỹ lưỡng đối tác tiềm năng, và xây dựng một kế hoạch tích hợp chi tiết. Việc có một chiến lược M&A rõ ràng, phù hợp với tầm nhìn và mục tiêu dài hạn của doanh nghiệp là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công.
Xu hướng ngành F&B năm 2025: Thách thức và cơ hội
Bước sang năm 2025, ngành F&B Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức, nhưng đồng thời cũng mở ra những cơ hội mới cho những doanh nghiệp biết nắm bắt.
Một trong những thách thức lớn là chi phí hoạt động trên các nền tảng giao đồ ăn trực tuyến (Food App) ngày càng tăng. Các thuật toán của các ứng dụng này liên tục thay đổi, buộc các doanh nghiệp phải đầu tư nhiều hơn vào các chương trình khuyến mãi, quảng cáo, và các hoạt động giữ chân khách hàng. Điều này gây áp lực lớn lên lợi nhuận của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Chính sách thuế cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Việc áp dụng thuế suất 4,5% (bao gồm 3% thuế giá trị gia tăng và 1,5% thuế thu nhập) đối với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ tiếp tục là một gánh nặng, đòi hỏi các doanh nghiệp phải minh bạch và chuyên nghiệp hơn trong quản trị tài chính.
Tuy nhiên, những doanh nghiệp biết biến thách thức thành cơ hội sẽ có thể tìm thấy hướng đi vững chắc. Các mô hình kinh doanh sáng tạo, độc đáo, và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng sẽ có nhiều cơ hội phát triển. Các quán ăn chuyên đề, ẩm thực mang đậm bản sắc địa phương, hoặc các mô hình kết hợp giữa ẩm thực và giải trí sẽ là những điểm nhấn thu hút khách hàng trong năm 2025.
Trà đậm vị, một xu hướng đã và đang được ưa chuộng, dự kiến sẽ tiếp tục duy trì sức hút. Ẩm thực Nhật Bản và Thái Lan, với sự đa dạng và phù hợp với khẩu vị của người Việt, cũng sẽ tiếp tục là những lựa chọn phổ biến.
Công nghệ sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của ngành F&B. Các doanh nghiệp áp dụng hiệu quả chiến lược bán hàng đa kênh, từ thương mại điện tử, livestream bán hàng, đến các nền tảng Food App, sẽ có lợi thế lớn trong việc tiếp cận khách hàng và tăng doanh thu.
Việc đầu tư vào các điểm đến mang tính biểu tượng tại các khu du lịch cũng là một xu hướng đáng chú ý. Những nhà hàng, quán cà phê có thiết kế độc đáo, không gian đẹp, và chất lượng sản phẩm, dịch vụ tốt sẽ thu hút không chỉ khách du lịch mà còn cả người dân địa phương, góp phần quảng bá hình ảnh của điểm đến và gia tăng giá trị thương hiệu.
Năm 2025 được dự báo sẽ là một năm cạnh tranh khốc liệt trong ngành F&B, nhưng cũng là thời điểm vàng cho những doanh nghiệp có tầm nhìn xa, biết kết hợp giữa quản trị hiệu quả, sáng tạo trong mô hình kinh doanh, và tận dụng tối đa công nghệ. Đây không chỉ là cuộc đua về doanh thu mà còn là cuộc chiến về sự bền vững và khả năng thích ứng với một thị trường đầy biến động.
Bảo An